Netelroos (urticaria) en angio-oedeem bij kinderen Netelroos (urticaria) en angio-oedeem bij kinderen

Wat is urticaria?

De naam urticaria komt van het Latijnse woord urtica, dat brandnetel betekent. Urticaria zien er uit alsof uw kind in de brandnetels heeft gezeten: hevig jeukende witte bultjes op een rode hof. De bultjes vloeien vaak samen tot grotere plekken. De plekken komen en gaan, vaak binnen enkele minuten tot uren. Een aanval van urticaria duurt enkele uren tot enkele dagen. Heel soms kan een aanval wel enkele weken aanhouden. Urticaria wordt in het Nederlands vaak aangeduid als galbulten of netelroos. Soms worden ze ook wel ‘allergie-aanvallen’ genoemd. Die naam is onterecht omdat urticaria meestal niet door een allergie worden veroorzaakt.

Wat is angio-oedeem?

Angio-oedeem is het opzwellen van het onderhuidse weefsel, vooral op plaatsen waar de huid vrij losjes verbonden is aan dat onderhuidse weefsel. Zulke plaatsen zijn de oogleden, de lippen (rondom de mond) en de wangen, maar het kan ook optreden aan handen, voeten en oren. Aan de buitenkant ziet u dan een bleke zwelling van de aangedane huid bij uw kind. Het woord “oedeem” betekent zwelling (door vochtophoping); het voorzetsel “angio” (bloedvaten) duidt er op dat de oorzaak is gelegen in een toegenomen doorlaatbaarheid van de kleine bloedvaatjes. Angio-oedeem wordt ook wel Quincke’s oedeem genoemd, naar de Duitse dermatoloog (huidarts) Quincke die dit verschijnsel als eerste beschreven heeft.

Hoe ontstaan urticaria en angio-oedeem?

Urticaria en angio-oedeem ontstaan allebei op dezelfde manier. Het begint met het wijder worden (uitzetten) van kleine bloedvaatjes (capillairen, haarvaatjes) in de huid (bij urticaria) of in het onderhuidse weefsel (bij angio-oedeem). Vervolgens worden deze vaatjes een beetje ‘lek’: vocht kan makkelijker vanuit de bloedbaan de huid of het onderhuidse weefsel bereiken.

Bij urticaria is de fase van uitzetten van de capillairen goed te zien omdat deze vaatjes zo dicht aan de oppervlakte liggen. De huid wordt dan rood. Bij angio-oedeem is deze fase vaak minder duidelijk te zien omdat de bloedvaatjes wat dieper liggen.

Door het uittreden van vocht uit de bloedbaan ontstaat de zwelling in de huid (urticaria) of in het onderhuidse weefsel (angio-oedeem).

Omdat ze op dezelfde wijze ontstaan komen urticaria en angio-oedeem vaak samen voor, maar dat hoeft niet. Kinderen kunnen ook alleen urticaria, of alleen angio-oedeem hebben.

Urticaria en angio-oedeem ontstaan onder invloed van histamine. Histamine is een prikkelend stofje dat alleen vrijkomt in het lichaam als het wordt uitgescheiden door mestcellen. Mestcellen zijn normale menselijke afweercellen die voorkomen in de huid, het onderhuidse bindweefsel en in slijmvliezen (van ogen, neus, keel en luchtwegen). Als mestcellen geprikkeld worden scheiden ze histamine uit. Dat stofje veroorzaakt vervolgens het uitzetten en lek worden van de capillairen. Het veroorzaakt ook de hevige jeuk bij urticaria. Bij angio-oedeem staat de jeuk minder op de voorgrond; waarom dat zo is, weten we niet.

Twee soorten van urticaria en angio-oedeem: acute en chronische vorm

Bij het zoeken naar de oorzaken van urticaria en angio-oedeem is het voor artsen belangrijk om een onderscheid te maken tussen de acute (kortdurende) en chronische (langdurige) vorm van urticaria en angio-oedeem. Deze beide groepen hebben namelijk verschillende oorzaken.

De acute vorm komt slechts één keer voor, en duurt, zoals hier boven al gezegd, meestal enkele uren tot dagen. Heel soms kan een acute urticaria of angio-oedeem enkele weken duren. Als de klachten langer blijven bestaan dan 6 weken noemen we het de chronische vorm.

De chronische vorm van urticaria of angio-oedeem is een aangesloten periode van klachten die langer duurt dan 6 weken, òf het komt meerdere keren terug over een periode die langer duurt dan 6 weken.

Oorzaken van urticaria en angio-oedeem

Urticaria en angio-oedeem ontstaan dus doordat de mestcellen geprikkeld worden. Mestcellen kunnen bij kinderen worden geprikkeld door verschillende oorzaken; die oorzaken zijn weer verschillend tussen de acute en de chronische vorm.

Oorzaken van acute urticaria en angio-oedeem

Acute urticaria en angio-oedeem kunnen bij kinderen drie groepen oorzaken hebben: een allergie, een virusinfectie, of een onbekende oorzaak. Elk van deze drie groepen oorzaken komt ongeveer even vaak voor.

• Allergie: sommige kinderen die allergisch zijn voor een voedingsmiddel (bijvoorbeeld kippenei) reageren op dat voedingsmiddel met urticaria (of angio-oedeem). Bijna altijd kunnen de ouders dat precies aanwijzen: als het kind het bewuste voedingsmiddel eet, krijgt het altijd de urticaria (of het angio-oedeem), en als het kind het bewuste voedingsmiddel niet eet heeft het in het geheel geen klachten. De meeste kinderen met een voedselallergie die zich uit met urticaria of angio-oedeem hebben ook nog andere klachten, zoals braken (zie ook de Isala-folder ‘Onderzoek naar voedselallergie’). Als een allergie de oorzaak is van urticaria (of angio-oedeem) is dat bijna altijd een allergie voor een voedingsmiddel. Heel soms kan het ook een uiting zijn van een allergie voor bijen- of wespensteken of van een allergie voor een geneesmiddel. Als een allergie de oorzaak is van urticaria (of angio-oedeem) ontstaan de klachten altijd snel na contact met het allergeen dat de klachten veroorzaakt: bijna altijd binnen enkele minuten, altijd binnen 2 uur. Omdat een allergie maar in ongeveer 1/3 van de gevallen de oorzaak is van urticaria of angio-oedeem is het dus niet juist om urticaria en angio-oedeem ‘allergie-aanvallen’ te noemen.
• Virusinfectie: dat virussen huiduitslag kunnen veroorzaken is algemeen bekend. Denk maar aan kinderziektes zoals waterpokken of rode hond. Sommige virussen kunnen ook mestcellen activeren, en dus urticaria of angio-oedeem veroorzaken. Bijna altijd zijn er dan ook andere verschijnselen van een virusinfectie, zoals koorts, algemeen ziek zijn, snotteren of hoesten. Virusinfecties moet je gewoon uitzieken; daar hebben we geen goede geneesmiddelen voor. Het maakt voor het beloop en de behandeling van de klachten niet zo veel uit welk virus de klachten veroorzaakt. Daarom zal de arts meestal geen onderzoek doen om de virusinfectie aan te tonen.
• Onbekende oorzaak: bij ongeveer 1/3 van de gevallen van acute urticaria of angio-oedeem blijft de oorzaak onbekend. Er zijn dan geen aanwijzingen voor een (voedsel)allergie, en ook niet voor een virusinfectie. Waarom bij deze kinderen de mestcellen actief worden is onbekend.

Oorzaken van chronische urticaria

Had bij acute urticaria ongeveer 1/3 van de gevallen een onbekende oorzaak, bij chronische urticaria is dat veel vaker zo: bij kinderen wel in 80-90% van de gevallen. Toch zal de arts altijd navraag doen naar andere oorzaken van chronische urticaria. Al deze oorzaken zijn erg zeldzaam bij kinderen. Allergie komt eigenlijk nooit voor als oorzaak van chronische urticaria, tenzij het kind herhaaldelijk in aanraking komt met het stofje waar hij of zij allergisch voor is. Vrijwel altijd kunnen ouders het bewuste (voedings)middel dan wel aanwijzen.

• Fysische urticaria of angio-oedeem. Sommige kinderen reageren met urticaria of angio-oedeem of fysische (natuurkundige) prikkels, zoals warmte, koude, of druk. Deze kinderen krijgen dus altijd urticaria (of angio-oedeem) als het heel erg warm is, of juist heel koud, of op huidplekken waar kleding knelt of andere druk op wordt uitgeoefend.
• Inspanning. Enkele kinderen krijgen urticaria (of angio-oedeem) als ze inspanning verrichten (sporten). Bij sommige van deze kinderen gebeurt dit alleen als ze van tevoren een bepaald voedingsmiddel hebben gegeten (zoals tarwe of schelddieren).
• Zonlicht: Een enkele keer zien we bij kinderen dat de huid op zonlicht reageert met urticaria. Dit is een andere huiduitslag dan bij de zogenaamde ‘zonne-allergie’ (polymorfe lichteruptie, zie voor meer informatie hierover www.huidziekten.nl). Dit is meestal erfelijk: andere mensen in de familie hebben het dan ook.
• Contactdermatitis: sommige kinderen krijgen urticaria als de huid in contact komt met bepaalde stoffen, zoals nikkel.
• Hereditair angio-oedeem: een zeldzame vorm van angio-oedeem is de erfelijke (hereditaire) vorm, waarbij kinderen al vanaf de baby- of peuterleeftijd aanvallen van hevig angio-oedeem krijgen. Bijna altijd komt deze ziekte dan ook al in de familie voor.
• Urticaria pigmentosa: een zeldzame vorm van urticaria waarbij pigmentvlekjes overblijven als de galbulten wegtrekken. Dit is een vorm van mastocyose, een ziekte die bij volwassenen heftige aanvallen van urticaria met braken en benauwdheid kan uitlokken. Die vorm van mastocytose komt bij kinderen echter vrijwel nooit voor.

Veruit de meest voorkomende oorzaak van chronische urticaria en angio-oedeem is dus de vorm waarbij de oorzaak onbekend is (daarom wordt deze vorm 'chronische spontane urticaria' genoemd). Deze kinderen hebben dan aanvallen van urticaria, angio-oedeem of beide, die eens in de paar dagen, weken of maanden voorkomen. Andere, ernstiger oorzaken (zoals hereditair angio-oedeem of urticaria pigmentosa) zijn gelukkig erg zeldzaam.

Onderzoek

Meestal kan de arts na een gesprek over de klachten (anamnese) al een uitspraak doen over de oorzaak van de urticaria of het angio-oedeem. In die gevallen is aanvullend onderzoek niet nodig. Een ‘allergietest’ in het bloed, of met huidprikjes, is niet zinvol om een voedselallergie op te sporen (zie de folder ‘onderzoek naar voedselallergie’). Bij acute urticaria of angio-oedeem is bloedonderzoek daarom meestal niet zinvol. Bij chronisch angio-oedeem kan bloedonderzoek wel helpen om zeldzame erfelijke oorzaken (hereditair angio-oedeem) uit te sluiten. Heel soms zal de arts een testje doen om te kijken of een bepaalde fysische prikkel (warmte, koude, druk) de klachten kan uitlokken, of zal bloedonderzoek aangevraagd worden om zeldzamere oorzaken van de klachten uit te kunnen sluiten. Meestal is echter de anamnese alleen voldoende om de diagnose te kunnen stellen.

Behandeling van urticaria en angio-oedeem

De behandeling van urticaria en angio-oedeem valt uiteen in twee delen: behandeling van de oorzaak en behandeling van de klachten (symptomen).

Behandeling van de oorzaak

Uiteraard kan de oorzaak alleen behandeld worden als die bekend is, en als er iets aan gedaan kan worden. Acute urticaria of angio-oedeem die veroorzaakt wordt door voedselallergie kan behandeld worden door het bewuste voedingsmiddel te mijden. Soms is daarvoor advies van een diëtist nodig. Als het voedingsmiddel waar uw kind allergisch voor is, wordt gemeden zal uw kind geen klachten van de voedselallergie meer hebben. Blijven de klachten bestaan, dan zal de arts opnieuw overwegen of de diagnose voedselallergie wel klopt, of dat er een andere oorzaak is voor de urticaria of het angio-oedeem.

Bij urticaria of angio-oedeem door een virus of door onbekende oorzaak is behandeling van de oorzaak niet mogelijk. Dat geldt ook voor bijna alle gevallen van chronische urticaria en angio-oedeem, omdat dat bijna altijd een onbekende oorzaak heeft. Bij chronische urticaria of angio-oedeem door een fysische prikkel (zoals warmte, koude, of inspanning) kan worden geprobeerd blootstelling aan de uitlokkende prikkel zo veel mogelijk te voorkomen.

Behandeling van de klachten

De klachten van urticaria en angio-oedeem worden veroorzaakt door het stofje histamine. Gelukkig zijn er goede geneesmiddelen beschikbaar die tegen histamine werken: de antihistaminica. Omdat deze geneesmiddelen ook voor mensen met allergische klachten zoals hooikoorts worden gebruikt worden ze door sommige mensen ook wel ‘allergietabletjes’ genoemd. De antihistaminica zijn geneesmiddelen die de receptor blokkeren waar histamine op aangrijpt om zijn werk te doen (om precies te zijn: de histamine-1- of H1-receptor).

Bij acute urticaria en angio-oedeem kunnen antihistaminica worden gebruikt om het herstellen van de klachten te versnellen, en de jeuk te bestrijden. De middelen worden 1 tot 2 x per dag gebruikt, totdat de klachten over zijn.

Bij chronische urticaria en angio-oedeem zal de arts antihistaminica òfwel zonodig voorschrijven, òfwel dagelijks. Dit is afhankelijk van hoe vaak uw kind de klachten heeft. Als uw kind minder vaak dan een keer per 1 à 2 weken een aanval heeft van urticaria of angio-oedeem kiest de arts meestal voor het advies om de antihistaminica zonodig te gebruiken. Zodra uw kind de klachten heeft, kan het de medicijnen gebruiken, en er weer mee stoppen als de klachten tot rust gekomen zijn. Als uw kind echter vaker dan een keer per 1 à 2 weken de klachten heeft, of heel ernstige klachten heeft bij een aanval van urticaria of angio-oedeem, dan kan de arts er, in overleg met u, voor kiezen om de antihistaminica dagelijks voor te schrijven. Dan is de behandeling er vooral op gericht om klachten te voorkómen. Meestal lukt dat goed met dagelijks antihistaminica. De aanvallen verdwijnen vaak helemaal. Soms blijven de aanvallen terug komen, maar beduidend minder vaak en minder erg dan voorheen. Als er dan toch nog klachten optreden kan uw kind op die dagen een extra dosis van het antihistaminicum nemen. Ook bij langdurig gebruik zijn antihistaminica veilige geneesmiddelen: bijwerkingen komen bijna nooit voor. Vermoeidheid, hoofdpijn en droge mond komen bij minder dan 10% van de kinderen die deze middelen langdurig gebruiken voor.

Bij sommige kinderen met chronische urticaria en angio-oedeem lukt het niet om de klachten goed onder controle te krijgen met een dagelijkse dosis antihistaminica. De arts kan in dat geval drie dingen doen: de dosis van de antihistaminica ophogen, een ander antihistaminicum voorschrijven, of een tweede geneesmiddel toevoegen. Voor succesvolle behandeling van chronische urticaria of angio-oedeem moet soms een hogere dosis worden voorgeschreven dan gemiddeld nodig is. De arts zal dat met u bespreken. Ook bij hogere doseringen zijn bijwerkingen gelukkig zeldzaam en niet wezenlijk anders dan bij gebruikelijke doseringen. Kinderartsen en dermatologen zijn het er daarom over eens dat de dosering van antihistaminica veilig kan worden verhoogd tot viermaal de gebruikelijke dagdosis om urticaria of angio-oedeem afdoende te kunnen behandelen. Ook kan de arts een ander antihistaminicum proberen. In de praktijk blijkt dat een kind soms niet goed reageert op het ene middel, maar wel op het andere. Tenslotte kan de arts in bijzondere gevallen het middel Omalizumab voorstellen, dat helpt om de uitscheiding van histamine uit mestcellen te verminderen. Dit middel moet per injectie worden toegediend. Omdat dit middel maar zelden nodig is en behoorlijke bijwerkingen kent, wordt deze behandeling alleen in gespecialiseerde kinderallergiecentra in academische ziekenhuizen toegepast.

Bijwerkingen

De oudste antihistaminica hadden vrij veel bijwerkingen, vooral dat je er slaperig van werd. Voorbeelden zijn clemastine (Tavegil) en hydroxyzine (Atarax). Modernere antihistaminica hebben die bijwerkingen nauwelijks: meestal worden die middelen goed verdragen. Voorbeelden zijn loratadine, desloratadine (Aerius), cetirizine en levocetirizine (Xyzal). Deze middelen zijn er in drank- en tabletvorm.

Prognose

De meeste kinderen met acute urticaria of angio-oedeem hebben ooit één keer een periode van klachten, en daarna nooit meer. Chronische urticaria komt uiteraard vaker voor, maar ook die ziekte heeft bij kinderen een gunstig beloop. Ongeveer driekwart van de kinderen met chronische urticaria of angio-oedeem wordt in de loop van enkele jaren weer klachtenvrij. U zult samen met uw arts bepalen hoe lang uw kind behandeld moet worden, en wanneer (op proef) de medicijnen gestopt kunnen worden.

Meer informatie

De website www.huidziekten.nl geeft veel informatie over allerlei huidziekten, ook over urticaria en angio-oedeem. Deze informatie is samengesteld door dermatologen. Voor mensen met hereditair angio-oedeem is er een patiëntenvereniging: www.hae-qe.nl. Uiteraard is uw kinderarts graag bereid u meer informatie te geven of uw vragen te beantwoorden. Op de afdeling Kindergeneeskunde werken twee kinderartsen met het aandachtsgebied allergie, die veel kinderen met urticaria of angio-oedeem zien: Eric de Groot en prof. dr. Paul Brand.

Contact

Heeft u nog vragen, dan kunt u bellen met de locatie waar u onder behandeling bent:

Zwolle

Kindergeneeskunde
088 624 5 0  50 (bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 17.00 uur)

Kunt u niet komen? Laat het ons snel weten, dan maken wij een nieuwe afspraak.