Patiënten Informatie Dossier
Wat is COPD?
COPD (chronische bronchitis en longemfyseem) is een aandoening van uw longen en luchtwegen, die u hindert bij het ademhalen. De Engelse afkorting staat voor Chronic Obstructive Pulmonary Diseases, dat wil zeggen: chronische obstructieve longaandoeningen.
Bij COPD zijn de luchtwegen vernauwd door een ontsteking. Bij een ernstige vorm zijn de longen beschadigd. Chronische bronchitis komt alleen voor bij volwassenen. Wanneer kinderen ‘bronchitis’ hebben, komt dat meestal door een virusinfectie.
COPD kent verschillende fases. Van de mensen met COPD heeft ongeveer tachtig procent licht of matig COPD, de overige twintig procent heeft ernstig of zeer ernstig COPD.
In Nederland heeft twee procent van alle mensen COPD. De ziekte komt veel voor bij ouderen: zeventien procent van de mensen boven de tachtig jaar heeft COPD. In Nederland (en in de rest van de wereld) neemt het aantal mensen dat COPD heeft toe.
Vooruitzichten bij COPD
COPD is een chronische ziekte en is niet te herstellen. U wordt dus niet beter. Maar dat betekent niet dat u bij de pakken moet gaan neerzitten. Een goede aanpak kan bijdragen aan een minder snelle achteruitgang van uw longen. Ook kunnen uw klachten enigszins verlicht worden. Het is wel belangrijk om uw klachten serieus te nemen.
De behandeling door een arts is een deel van de aanpak. Daarnaast kunt u zelf veel doen. Een gezonde leefwijze, een positieve instelling, voldoende beweging, zorgvuldig medicijngebruik en in een aantal gevallen zuurstof (u ontvangt dan de folder ‘zuurstofgebruik in de thuissituatie’, hebben een positieve invloed op het verloop van de ziekte.
Klachten bij COPD
Mensen met beginnend COPD hoesten veel. Het begint vaak met een zogeheten ‘rokershoestje’. Daarbij wordt nogal eens slijm opgehoest. Sommigen hebben ook last van kortademigheid of een piepende ademhaling tijdens inspanning.
In het begin treden de klachten van kortademigheid alleen op bij zware lichamelijke inspanning, zoals hardlopen, tegen de wind in fietsen of zwaar lichamelijk werk. Na verloop van tijd ontstaan ze geleidelijk ook bij bijvoorbeeld traplopen of stevig wandelen. Kortademigheid kan ook optreden bij activiteiten als wassen, aankleden, eten en soms zelfs in rust.
Mensen met ernstig COPD worden vaker en heviger kortademig en vermoeid. Bij ernstig COPD moet het hart flink werken om het lichaam van zuurstof te voorzien. Soms wordt dat te zwaar voor het hart. Dan kan iemand vocht achter de longen krijgen en in de onderbenen. Dit leidt tot meer kortademigheid en ’s nachts vaker plassen.
De klachten zijn niet altijd even erg: de meeste mensen hebben goede en slechte dagen. Daarnaast hebben veel mensen met COPD ’s nachts en ’s ochtends meer last dan de rest van de dag.
Kortademigheid
De longen bevatten miljoenen kleine longblaasjes. Wanneer u rustig zit, wordt maar een deel van deze blaasjes gebruikt. De overige blaasjes vormen een ‘reserveteam’ voor het moment dat uw lichaam meer zuurstof nodig heeft, zoals bij lichamelijke inspanning.
Een chronische ontsteking beschadigt de kleinste buisjes van de luchtwegen en de longblaasjes. De wanden van de luchtwegen worden slapper, waardoor ze bij het uitademen gemakkelijk dichtvallen. Dit leidt tot kortademigheid. Het aantal longblaasjes neemt fors af. Er blijft steeds minder over van het ‘reserveteam’ dat nodig is bij inspanning. Bij lichamelijke inspanning is extra zuurstof nodig en iemand met COPD krijgt dan te weinig zuurstof. Hierdoor gaat hij sneller ademen en wordt kortademig. Het hart moet dan extra hard werken om het lichaam te laten functioneren.
Oorzaken van COPD
De chronische ontsteking aan de luchtwegen, waarvan bij COPD sprake is, wordt meestal veroorzaakt door roken. De binnenkant van de luchtwegen is bekleed met slijmvlies dat slijm aanmaakt. Tabaksrook veroorzaakt een ontsteking waarbij het slijmvlies opzwelt en meer slijm aanmaakt. Ook kunnen de spiertjes in de luchtwegen zich samentrekken. Beide maken het ademhalen een stuk moeilijker.
De ontsteking bij COPD maakt de luchtwegen ook meer prikkelbaar. Daardoor kan iemand snel kortademig worden van tabaksrook of koude lucht. Deze verhoogde prikkelbaarheid heet hyperreactiviteit. De luchtwegen worden dus nauwer door de ontsteking en in het ernstige geval raken de longen blijvend beschadigd.
De ontsteking bij COPD is geen griep of longontsteking. Deze ontstaan door een infectie met een bacterie of een virus. Ook de klachten en de behandeling zijn anders dan bij COPD. Een infectie kan de ontsteking aan de luchtwegen wel verergeren.
Doordat steeds meer mensen zijn gaan roken, neemt het aantal mensen met COPD sterk toe. Meer mannen dan vrouwen hebben COPD, maar omdat vrouwen de afgelopen jaren steeds meer zijn gaan roken, neemt nu ook het aantal vrouwen met COPD sterk toe.
Niet-allergische prikkels
Bij mensen met COPD kunnen verschillende prikkels ervoor zorgen dat de spiertjes in de luchtwegen samentrekken. Hierdoor worden zij kortademig. Deze prikkels zijn te verdelen in allergische en niet-allergische prikkels. Van niet-allergische prikkels kan iedereen last hebben, bijvoorbeeld tabaksrook.
Andere voorbeelden zijn:
- bak- en braadluchtjes;
- stoffen als chloor en ammoniak;
- weersomstandigheden, zoals mist, regen, vochtig weer, sterke temperatuurswisselingen of koude lucht;
- verkoudheid en griep.
Tabaksrook en andere niet-allergische prikkels kunnen de ontsteking verergeren. Tegen dergelijke prikkels kan het lichaam geen afweerstoffen maken. Allergische prikkels (bijvoorbeeld huisstofmijt, pollen, honden- en kattenharen) spelen over het algemeen geen rol bij COPD.
Onderzoeken
Anamnese
Als u vanwege klachten als hoesten, piepen of benauwdheid bij de huisarts of longarts komt, zal hij in eerste instantie allerlei vragen over uw klachten stellen (de ‘anamnese afnemen’).
Op deze wijze probeert de arts duidelijk te krijgen of COPD inderdaad de oorzaak is van uw klachten. Hij probeert een beeld te krijgen van de klachten en de mogelijke uitlokkende factoren.
Lichamelijk onderzoek
Na de anamnese zal de arts u soms willen onderzoeken. Hij zal kijken naar uw manier van ademhalen en met een stethoscoop naar uw longen luisteren. Met name luistert hij dan of er sprake is van piepen bij de uitademing. Het piepen is echter lang niet altijd aanwezig. Als de arts niets bijzonders hoort aan uw longen, sluit dat dus niet uit dat u COPD heeft; het zegt alleen dat u op dát moment geen duidelijke vernauwing van de luchtwegen door COPD heeft.
Aanvullend onderzoek
Soms is verder onderzoek nodig, bijvoorbeeld een röntgenfoto van uw longen, bloedonderzoek en/of longfunctieonderzoek. Met longfunctieonderzoek kan worden vastgesteld of er sprake is van COPD en in welk stadium van COPD u zich bevindt.
Meestal zal de arts een spirometrie laten uitvoeren.
Spirometrie (flow-volume curve)
Met dit onderzoek kan worden vastgesteld hoe de doorgankelijkheid van uw
luchtwegen is; wat uw longinhoud is. Vernauwde luchtwegen zijn minder doorgankelijk voor lucht dan normale, ruime, geopende luchtwegen. Dit is te zien aan de ‘knik’ in de volume-flow curve, en kan in een getal worden uitgedrukt.
Vaak zal een volume-flow curve worden herhaald na inhalatie van een aantal pufjes van een luchtwegverwijder. De verandering in de curve is voor de arts ook van belang: als ná luchtwegverwijder eerdere afwijkingen geheel verdwijnen, dan duidt dat op een luchtwegvernauwing.
Iemand die géén klachten heeft terwijl het longfunctieonderzoek duidelijk een luchtwegvernauwing laat zien, verdient extra aandacht. Vaak hebben deze mensen al zó langdurig een vernauwing van de luchtwegen dat ze die niet meer als ‘benauwdheid’ ervaren. Als deze patiënten goed behandeld worden en de luchtwegvernauwing verdwijnt, dan voelen ze zich echter vaak een stuk fitter en kunnen ze ook méér. Op die manier kan longfunctieonderzoek gebruikt worden om inzichtelijk te maken dat de situatie niet optimaal is en zo de patiënt te helpen zijn ziekte beter te begrijpen.
Afbeeldingen 3 en 4 zijn overgenomen van spirometrie.info met toestemming van de auteur