Anafylaxie is de ernstigste uitingsvorm van een allergische reactie bij kinderen. In deze folder leggen we uit wat anafylaxie is, hoe het ontstaat, wat de mogelijke oorzaken zijn en wat u eraan kunt doen om de kans zo klein mogelijk te maken dat uw kind een anafylaxie krijgt.
Wat is anafylaxie?
Anafylaxie is een ernstige allergische reactie van het lichaam die snel ontstaat en waarbij de ademhaling of de bloedsomloop betrokken zijn. Anafylaxie is bij kinderen erg zeldzaam, maar wel gevaarlijk. De verschijnselen van de ademhaling (piepende ademhaling, benauwdheid) of de bloedsomloop (shock, bewusteloosheid) kunnen zodanig ernstig zijn dat een levensbedreigende situatie ontstaat. Daarom moet bij anafylaxie altijd snel gehandeld worden en medische hulp gezocht worden.
Hoe ontstaat anafylaxie?
Net als andere allergieën ontstaat anafylaxie doordat het afweersysteem van het lichaam een bepaalde prikkel als schadelijk herkent, terwijl die prikkel bij niet-allergische kinderen geen reactie oplevert. Anafylaxie begint bijna altijd in de huid of de slijmvliezen. De kleine bloedvaatjes (capillairen) worden wijder (zetten uit) en worden een beetje ‘lek’: vocht kan makkelijker vanuit de bloedbaan de huid of het onderhuidse weefsel bereiken. Daardoor wordt de huid rood en vlekkerig. Vaak ontstaan galbulten (netelroos, urticaria), hevig jeukende witte bultjes op een rode huid (net alsof uw kind in de brandnetels heeft gezeten).
Soms zwellen ook de slijmvliezen van ogen of lippen op (angio-oedeem). Dat kan er naar of ernstig uitzien. Toch is een allergische reactie met alleen urticaria of angio-oedeem ongevaarlijk (zie ook de folder ‘Netelroos (urticaria) en angio-oedeem bij kinderen’).
Er is pas sprake van anafylaxie als ook de ademhaling of de bloedsomloop meedoen. Het kind wordt kortademig, de ademhaling maakt een piepend geluid en het kind moet zichtbaar moeite doen om adem te halen. Soms wordt het kind ook echt onwel: het wordt slap en suf en zakt weg.
Wat zijn de oorzaken van anafylaxie?
Stofjes die een allergische reactie veroorzaken noemen we allergenen. De belangrijkste allergenen die anafylaxie bij kinderen kunnen veroorzaken zijn voeding en wespensteken. Heel soms is een allergie voor een geneesmiddel de oorzaak. Bij 1 op de 4 kinderen met een anafylaxie blijft de oorzaak onbekend.
Voeding
Allergie voor een voedingsmiddel is de meest voorkomende oorzaak van anafylaxie bij kinderen. Deze worden in de meeste gevallen veroorzaakt door pinda, cashewnoot, hazelnoot, vis en schelpdieren en, veel minder vaak, door koemelk, kippenei en kiwi. De meeste kinderen die een voedselallergie voor bijvoorbeeld pinda hebben, krijgen nooit een anafylaxie. Mildere reacties, zoals huiduitslag of braken, komen veel vaker voor. Een voedselallergie bouwt ook niet op: het is niet zo dat een allergische reactie door voeding elke volgende keer erger wordt. Kinderen die eerder met een anafylaxie op een bepaald voedingsmiddel hebben gereageerd hebben echter wèl een verhoogd risico om nog eens een anafylaxie te krijgen.
Wespensteken
De meeste kinderen krijgen van een wespensteek alleen een pijnlijke bult. Soms is die bult heel groot. Zo’n ‘large local’ reactie is vervelend, maar ongevaarlijk. Het duidt ook niet op allergie voor de wespensteek. Pas als het kind verschijnselen krijgt op afstand van de steekplek is het een allergie. De meeste kinderen met een allergie voor wespensteken hebben alleen last van de huid (urticaria) of slijmvliezen (angio-oedeem). Deze vorm van wespenallergie is ongevaarlijk. Alleen als het kind ook benauwd of echt onwel wordt van de wespensteek is het een anafylaxie, en moet hulp gezocht worden. Anafylaxie voor bijensteken is nog zeldzamer dan die voor wespensteken; anafylaxie voor muggenbeten of andere insectensteken komt niet voor.
Geneesmiddelen
Een anafylaxie voor geneesmiddelen is bij kinderen heel erg zeldzaam. Bijna altijd gaat het dan om medicijnen die in het ziekenhuis via een infuus worden gegeven. Huiduitslag na het gebruik van een geneesmiddel thuis is bijna altijd onschuldig en betekent meestal geen allergie. Alleen als het kind na innemen van een geneesmiddel door de mond benauwd of echt onwel wordt kan het om een anafylaxie gaan, en moet u medische hulp zoeken.
Onbekende oorzaak
Bij 25% van de kinderen met een anafylaxie vinden we nooit een oorzaak. Bijna altijd hebben deze kinderen maar één keer in hun leven zo’n anafylaxie, en daarna nooit weer.
Hoe herken ik een anafylaxie?
Een anafylaxie herkent u doordat het kind:
- snel reageert;
Bijna altijd binnen enkele seconden tot minuten na contact met het allergeen, nooit later dan 2 uur na contact met het allergeen, èn - heftig reageert;
Er ontstaat snel een uitgebreide huiduitslag en soms ook zwelling van ogen, lippen en mond, èn - ademhaling of bloedsomloop meedoet;
Uw kind moet moeite doen om adem te halen, u hoort de ademhaling piepen (bij de inademing, dan noemen artsen het een stridor, of bij de uitademing, zoals we bij kinderen met astma ook zien), òf het kind wordt onwel en valt weg (raakt in shock door lage bloeddruk).
Een snelle en heftige allergische reactie waarbij longen en bloedsomloop niet meedoen is geen anafylaxie. Zo’n reactie is naar en hinderlijk, maar niet gevaarlijk. Alleen als uw kind kortademig of onwel wordt, kan het om een anafylaxie gaan en moet u snel hulp zoeken.
Behandeling van anafylaxie
De belangrijkste maatregel bij het optreden van een anafylaxie is het toedienen van epinefrine (adrenaline) met een injectie. De eerste keer dat uw kind een anafylaxie heeft, krijgt het dit medicijn meestal toegediend in de ambulance, bij de Huisartsenpost of op de Spoedeisende hulp. Als uw kind eerder een anafylaxie heeft gehad, krijgt u instructies over het gebruik van een epinefrine-injectiepen thuis. Dit wordt verderop besproken. Behalve epinefrine kan de arts uw kind ook een antihistaminicum toedienen; dit zijn geneesmiddelen die de verschijnselen van een allergische reactie verminderen. Ze kunnen worden toegediend als drankje, tablet of met een injectie.
Wat kan ik doen om te voorkómen dat mijn kind opnieuw een anafylaxie krijgt?
Het belangrijkste wat u kunt doen om te voorkomen dat uw kind opnieuw een anafylaxie krijgt is samen met de kinderarts uitzoeken wat de oorzaak is. Vervolgens probeert u deze oorzaak te vermijden. Dat is niet altijd makkelijk. Helaas is niet altijd te achterhalen wat de oorzaak is van de anafylaxie. Een allergietest in het bloed of huidpriktestjes helpen meestal niet om de oorzaak vast te stellen. Het belangrijkste instrument om de oorzaak op te sporen is de anamnese: een uitvoerig gesprek met u en uw kind over de klachten en hoe dat precies in zijn werk ging.
Als u samen met de kinderarts de oorzaak heeft opgespoord, dan moet uw kind contact met dat allergeen vermijden. Bij een voedingsmiddel betekent dat een dieet, dat u samenstelt in overleg met de diëtist. Bij een wespen-anafylaxie bespreekt u maatregelen die u kunt nemen om te voorkomen dat uw kind opnieuw gestoken wordt. Bij een wespen-anafylaxie is ook een ontwenningskuur (immunotherapie) mogelijk. Dit is een intensieve behandeling met injecties die enkele jaren duurt waardoor de ernst van de allergische reactie afneemt.
Wat moet ik doen als mijn kind opnieuw een anafylaxie heeft?
Als uw kind toch opnieuw een anafylaxie krijgt, dan moet u twee dingen doen:
1. de epinefrine injectiepen gebruiken (zie verderop);
2. 112 bellen om naar het ziekenhuis te komen voor verdere behandeling.
Gebruik epinefrine injectiepen
In ons land zijn twee merken epinefrine injectiepennen geregistreerd: de Jext® en de Epipen®. Deze pennen werken op dezelfde manier. Aan het ene uiteinde van de pen zit een zwarte schacht, waarin de naald is verborgen. Aan het andere uiteinde zit een gekleurde beschermdop met pin die voorkomt dat de naald er per ongeluk uit kan schieten. Pas als u de gekleurde beschermdop eraf heeft gehaald is de pen klaar voor gebruik (figuur 1).
Figuur 1 gekleurde beschermdop eraf halen 
Figuur 2 duw de pen loodrecht en stevig tegen het been van uw kindDe epinefrine-pen kan maar één keer gebruikt worden. Na eenmalig gebruik is de pen leeg, en moet u dus een nieuwe halen.
Nadat u de epinefrine-pen heeft gebruikt belt u 112, en meldt u dat uw kind een anafylaxie heeft. De epinefrine-pen is een noodmiddel, bedoeld om de tijd te overbruggen totdat uw kind op de spoedeisende hulp is. Daar is verdere behandeling nodig.
Om het gebruik van de epinefrine-pen te oefenen zijn oefenpennen (zogenaamde trainers) beschikbaar. Uw arts kan u er een meegeven, zodat u thuis kunt oefenen. Alle personen die betrokken zijn bij de opvang van uw kind (dus ook eventuele opa’s en oma’s, leerkrachten en oppassen) moeten in het gebruik van de epinefrine-pen worden getraind. Uw kinderarts kan daarbij helpen.
U moet er voor zorgen dat uw kind de epinefrine-pen ALTIJD bij zich draagt. U weet immers nooit wanneer uw kind de pen nodig zal hebben. De pen moet dus ook mee naar school (of crèche), op vakantie, bij schoolreisjes, enzovoorts.
Meer informatie?
De Stichting Nederlands Anafylaxis Netwerk (www.anafylaxis.nl) is het kenniscentrum voor mensen met een anafylaxie. De Stichting heeft diverse hulpmiddelen die u misschien handig vindt. Zo is er een actieplan om samen met school afspraken te maken hoe te handelen bij een anafylaxie.
Stichting Nederlands Anafylaxis Netwerk
Oranjelaan 91
3311 DJ Dordrecht
(078) 639 03 56 (bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 09.00 tot 17.00 uur)
Uiteraard is uw kinderarts graag bereid u meer informatie te geven of uw vragen te beantwoorden. Op de afdeling Kindergeneeskunde werken twee kinderartsen met het aandachtsgebied allergie, die veel kinderen met anafylaxie zien: Eric de Groot en prof. dr. Paul Brand.
Contact
Heeft u nog vragen, dan kunt u bellen met de locatie waar uw kind onder behandeling is:
Zwolle
Kindergeneeskunde
088 624 50 50 (bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 17.00 uur)
Kunt u niet komen? Laat het ons snel weten, dan maken wij een nieuwe afspraak.
Het kan handig zijn om uw vragen van tevoren op papier te zetten.