Wat gebeurt er in het ziekenhuis nadat een patiënt is overleden? Mortuariummedewerkers Margriet de Lange en Martin Papiermole schetsen het proces. Hoewel de stappen hetzelfde zijn, is elke situatie weer anders. ‘Het is niet alleen de overledene waar je voor zorgt, soms ook de familie.’
Nadat een patiënt is overleden, gaat in het mortuarium al snel de telefoon. Vanaf dan doorlopen de mortuariummedewerkers een nauwkeurig proces. ‘Op alle afdelingen liggen overlijdensmapjes,’ vertelt Margriet. ‘We vragen onder andere of alle papieren die hierin zitten zijn ingevuld door de arts.’ De overlijdenspapieren worden op de afdeling nog wel goed gecheckt door de mortuariummedewerkers.
Familie opvangen
Vaak zijn de nabestaanden nog aanwezig of zijn ze al onderweg naar huis. Martin: ‘Daar vragen we altijd naar: of de familie er nog is. Ze hoeven niet weg te gaan als wij komen. Soms is het voor hen juist wel prettig dat ze ons vragen kunnen stellen. Het komt weleens voor dat je de familie eerst op de afdeling ziet en later in het mortuarium. Je merkt dat ze het dan fijn vinden om een bekend gezicht te zien. Dat voelt een beetje vertrouwd, hoe raar het ook is.’
Via de lift en de kelder wordt de overledene naar het mortuarium in Vlinder 1 gebracht door de mortuariummedewerker en een verpleegkundige. ‘In de kelder vinden verschillende werkzaamheden plaats, bijvoorbeeld met betrekking tot logistiek. Maar als de collega’s in de kelder ons zien aankomen, worden ze stil en zetten hun wagentjes aan de kant. Ze gaan daar altijd heel waardig mee om.’
Schoon en verzorgd
De overledene gaat vervolgens naar de koelruimte in het mortuarium. Margriet: ‘We leggen de overledene dan op de opbaarplaat. Eventuele infusen, stomamateriaal en katheters verwijderen we. De stoma zelf wordt met hechtdraad gedicht en er komt een pleister overheen. We zorgen ervoor dat iemand helemaal schoon en verzorgd is.’
Was de overledene donor, dan vindt de verzorging pas plaats als het donatieteam is geweest. Het komt ook voor dat overledenen van buiten het ziekenhuis naar het mortuarium worden gebracht. Vaak zijn zij overleden door een verkeersongeval, zelfdoding of misdrijf. In dit soort gevallen moet een schouw plaatsvinden: een uitwendig lichamelijk onderzoek om te achterhalen of het om een natuurlijk overlijden gaat. Het lichaam mag vóór de schouw niet aangeraakt worden, want dan kunnen sporen verloren gaan.
Margriet: ‘De schouw vindt plaats in onze obductiekamer en wordt uitgevoerd door iemand van de politie en de GGD. Wij assisteren hen door bijvoorbeeld het lichaam te keren zodat ze op de rug kunnen kijken. Pas als de Officier van Justitie het lichaam vrijgeeft, kunnen we beginnen met de verzorging.’
Bij de verzorging is het belangrijk om iets niet mooier te maken dan het is, vertelt Martin. ‘De familie heeft misschien al een blauwe plek op het voorhoofd gezien. Als je die wegwerkt, vragen ze: waar is die blauwe plek gebleven? Of als ze van de politie hebben gehoord dat hun dierbare is verongelukt, dan hebben ze een bepaald beeld in het hoofd. Als elk schrammetje dan is weggewerkt, dan is dat niet realistisch.’
Grote wonden verbinden ze wel met verband. Als de nabestaanden naar het mortuarium komen, worden ze altijd voorbereid op wat ze gaan zien. ‘En we lopen altijd mee de kamer in. Soms zakt iemand door de benen of wordt zelfs onwel door emotie. Dus blijf je erbij. Tot je ziet: het is draaglijk voor hen. Dan kun je ze alleen laten.’
Goed gevoel
Het is belangrijk om het lichaam in een zo goed mogelijke staat te houden. Hiervoor wikkelt de mortuariummedewerker het lichaam in een laken om vervolgens in de koeling te leggen. In geval van donatie en obductie moet iemand binnen 6 uur in de koeling liggen. Daarna is het wachten op bericht van de uitvaartondernemer. Meestal volgt dat diezelfde dag, maar het kan ook dagen of weken later zijn. In sommige gevallen is de familie bijvoorbeeld niet makkelijk te vinden of bevindt die zich in het buitenland.
‘Het kan zijn dat de uitvaartondernemer belt om te vragen of de persoon kan worden opgehaald,’ weet Martin. ‘Vaak willen mensen hun dierbare naar huis of een uitvaartcentrum brengen. Het komt ook voor dat nabestaanden hun dierbare hier willen kleden en verzorgen. We hebben daar een speciale ruimte voor. Uitvaartondernemers weten hoe warm die eruitziet en hoe netjes hier alles gaat. Dat maakt dat sommige mensen ervoor kiezen om hier hun dierbare te verzorgen.’
Behulpzaam
‘We zijn heel behulpzaam,’ vervolgt Martin. ‘We doen alles wat we kunnen, zodat de familie met een goed gevoel hier weg gaat. Het verdriet is er toch wel, maar we doen ons best zodat ze goed kunnen terugkijken op de momenten die ze hier hadden. Door ze de ruimte te geven en ze te steunen waar we dat kunnen. We horen ook wel dat ze onze hulp en geduld waarderen.’ Margriet: ‘Er komt op de nabestaanden vaak veel af. We weten dat als mensen emotioneel zijn, ze niet alles meekrijgen van wat hier wordt besproken. Ze mogen ons dan ook altijd bellen als ze thuis met vragen zitten.’
‘Het is niet alleen de overledene waarvoor je zorgt, soms ook de familie,’ vat Martin samen. ‘Zorgzaamheid is het belangrijkste in dit werk, vind ik. Ik doe dit werk voor mijn plezier, maar vooral om anderen te helpen.’ Margriet deelt die mening. ‘Het is belangrijk dat de nabestaanden verder kunnen. Wij dragen een beetje bij aan het afscheid.’