Bijna iedere patiënt die in Isala een heupprothese krijgt, beantwoordt voor de operatie de vraag “wilt u uw heupkop doneren?”. Is het antwoord “ja”, dan gaat de heupkop naar de afdeling Bot van ETB-BISLIFE. Wat doet deze afdeling met al die heupkoppen en hoe help je met een heupkopdonatie andere patiënten? Marja van Schoor, coördinator van de afdeling Bot en Frank Beneker, directeur van ETB-BISLIFE weten het antwoord.
Bij dertig ziekenhuizen en behandelcentra zamelen wij gedoneerde heupkoppen in, vertelt Marja ‘Naast dat ziekenhuizen heupkoppen bij ons kunnen aanleveren, kunnen zij bij ons ook gedoneerd botweefsel bestellen, heupkoppen dus of botchips. Dat zijn kleine gevriesdroogde stukjes bot. Orthopedisch chirurgen gebruiken het donorbot bijvoorbeeld voor botopbouw bij protheses of voor het vullen van defecten in het bot. Wij moeten er daarom zeker van zijn dat het bot van gezonde patiënten komt.’ Om de veiligheid te waarborgen moet de patiënt voordat hij mag doneren een uitgebreide vragenlijst invullen. Als het antwoord op één van de voorselectie vragen “ja” is, bijvoorbeeld heeft u kanker gehad of heeft u de laatste twee weken een virusinfectie doorgemaakt, dan kan iemand niet doneren.
Kant en klare kits
Ook de orthopedisch chirurg vult een vragenlijst in, vervolgt Marja. ‘Dat doet hij vlak voor de operatie en op het formulier zet hij onder andere het tijdstip en datum van de operatie.’ Op de OK staan kant en klare kits van ETB-BISLIFE voor botdonatie klaar. Marja: ‘Hierin zitten de formulieren, stickers met het identificatie nummer, een potje voor de heupkop, buisjes om bloed af te nemen en tot slot nog een staafje waarmee de operatieassistent een kweek van het bot kan nemen.’
Een gedoneerde heupkop wordt na het uitnemen op de OK verpakt in een verzegeld potje en wordt pas weer uit de verpakking gehaald als een andere arts het botweefsel wil gaan gebruiken bij een andere patiënt. Zo blijft de veiligheid van het donorbotweefsel gegarandeerd. ‘Meestal op dezelfde dag van de operatie haalt een koerier de uitgenomen heupkoppen op bij het ziekenhuis en zet ze hier in de koelkast’, legt Marja uit. ‘De volgende ochtend doen wij de eerste controles. Vandaag, een dinsdag, kregen wij 18 heupkoppen binnen. Vrijdag krijgen wij zelden wat binnen omdat op die dag bijna geen geplande heupoperaties worden gedaan.’
Veiligheid voorop
Marja: ‘Wij controleren eerst of er geen procedurefouten zijn gemaakt. Hebben wij aanvullende vragen, dan kan het zijn dat wij de patiënt nog bellen. Daarna laten wij in het laboratorium het bloed en de kweek analyseren. Zodat wij zeker weten dat met het donorbot geen infectie met een virus, bacterie of schimmel kan worden overgedragen. Veiligheid staat absoluut voorop.’
Stichting zonder winstoogmerk
De heupkoppen worden na de eerste controles ingevroren. In een aparte ruimte staan vier rijen vriezers die tot min 80° Celsius kunnen. In deze vriezers liggen heupkoppen die nog niet vrijgegeven zijn maar ook gedoneerde heupkoppen die al wel goedgekeurd zijn om te gebruiken.
Behalve gedoneerde heupkoppen, bewaart de afdeling Bot ook nog andere soorten donorbot. ‘Dat zijn botten van mensen die hebben ingestemd met de donatie van organen en/of weefsels na hun overlijden’, legt directeur Frank Beneker uit. ‘ETB-BISLIFE is veel meer dan een “Botbank” voor heupkoppen. Ziekenhuizen kunnen ook bij ons terecht voor onder andere gedoneerd hartklepweefsel, hoornvliesweefsel en huidweefsel. Wij zijn een stichting, wij maken dus geen winst en streven er naar om de kosten van het bewerken van gedoneerde weefsels zo laag mogelijk te houden. Je kunt ons vergelijken met Sanquin (de bloedbank) maar dan dus voor gedoneerde weefsels. Ik zou willen dat wij van meer ziekenhuizen donorheupkoppen ontvangen. Ik denk dat orthopedisch chirurgen jaarlijks tussen de 30.000 en 35.000 heupprotheses in Nederland plaatsen. Wij krijgen van hooguit 10% van die operaties de uitgenomen heupkop binnen. Wij kunnen hier meer donorbot verwerken en in ziekenhuizen kan men donorbot goed gebruiken. Nu wordt er wel eens kunstbot gebruikt, terwijl donorbot van een mens veel beter is voor de patiënt.’
Vroeger hadden veel ziekenhuizen een eigen interne Botbank. Maar door de strenge wet- en regelgeving is dat voor de meeste ziekenhuizen niet meer haalbaar. Frank: ‘Kwaliteit en veiligheid staat bij ons op één. Zo kunnen wij ook altijd achterhalen van wie het donorbot afkomstig was dat bij iemand anders is gebruikt mocht er onverhoopt toch iets mee zijn. De IGJ (de Inspectie) controleert of wij ons werk goed doen.’
Vier weken
Isala levert relatief veel heupkoppen aan ETB-BISLIFE, en neemt er ook veel af. De meeste heupkoppen haalt de koerier op bij het Heupcentrum in Meppel. Ziekenhuizen krijgen een vergoeding voor de gedoneerde heupkoppen die zij aanleveren. Ziekenhuizen die botweefsel nodig hebben van, betalen daar weer voor. Theoretisch kan een uitgenomen heupkop binnen vier weken weer terug zijn in Isala voor “hergebruik” bij een andere patiënt. Maar omdat de oudste heupkoppen als eerste worden uitgegeven, liggen de meeste potjes wat langer in de vriezer.