Formaline is een schadelijke en kankerverwekkende stof. Het is wettelijk verboden om formaline te gebruiken, maar voor ziekenhuizen geldt een uitzondering. In pathologie-laboratoria is het namelijk een onmisbare stof bij het fixeren van weefsel, waardoor dit lange tijd goed blijft. Maar de pathologen van Isala hebben een alternatief voor formaline gevonden. Een wereldprimeur waar nu al internationaal belangstelling voor is.
‘Team Tispa’ met v.l.n.r.: Jose van der Starre, Maarten Hogeweg, Marco van de Grift, Marije Hoogland, Ibrahim Erdemci, Rik van den Belt en Rory Ogink.
De innovatie is mogelijk dankzij de machine Tispa II, die in 2023 op het laboratorium van Pathologie kwam te staan. Daarmee had de afdeling Pathologie overigens ook al een wereldprimeur: Isala was het eerste ziekenhuis dat officieel met de Tispa II ging werken. De 4 jaar ervoor hebben de Isala-pathologen uitgebreid een prototype van de Tispa getest. Ze waren lovend over de resultaten.
Marco van de Grift, leidinggevende Pathologie: ‘De analyse van weefsel gaat dankzij de Tispa II veel sneller. Het scheelt al snel 10 uur. Daarnaast maakt hij het gebruik van schadelijke stoffen zoals aceton en xyleen overbodig. Er kan bovendien nooit iets misgaan. We hebben de machine op allerlei manieren getest en het weefsel komt er altijd goed uit. Sterker, we zien zelfs bétere DNA.’
Forse tijdwinst
Belangrijke stappen voorwaarts, maar het gebruik van formaline bleef een doorn in het oog. Deze stof is slecht voor het milieu en kankerverwekkend. Om die reden mag formaline nergens meer gebruikt worden. Alleen voor ziekenhuizen geldt een uitzondering bij gebrek aan een alternatief. Patholoog Marije Hoogland zag met de komst van de Tispa II aanleiding om te onderzoeken of formaline écht niet te vervangen is. Samen met haar team heeft ze zich lange tijd vastgebeten in dit onderzoek. Uiteindelijk vond ze het antwoord: formalinevrij werken kán, en wel door middel van CO2.
Weefsel wordt normaal gesproken 24 uur in formaline gelegd. Daarna moet het vocht eruit gehaald worden. Marije en haar team hebben uitgevonden dat het weefsel met CO2 direct kan worden uitgedroogd. Vervolgens wordt er paraffine in geperst. ‘Hierdoor kan er geen zuurstof meer bij komen’, legt Marije uit. ‘Zo blijft het weefsel goed.’ Deze hele procedure is uit te voeren met de Tispa II
Sneller duidelijkheid
Het formalinevrij werken door middel van CO2 verkort bovendien het analyseproces met 24 uur. ‘De eliminatie van formaline in het proces in combinatie met de Tispa II, maakt dat er een heel nieuw speelveld ontstaat met diverse toepassingen. Vooral in de oncologische diagnostiek.’
De snelheid is waardevol voor artsen en patiënten, legt Marco uit. ‘We hebben bij kankersoorten steeds meer diagnostiek nodig die afwijkingen ontdekt in het genetisch materiaal van een patiënt. Daardoor kunnen we bijvoorbeeld beter bepalen wat voor een individuele patiënt werkt en welke behandeling je op voorhand al kunt uitsluiten. Voor zo’n diagnose heb je heel goed DNA nodig en die krijg je dankzij onze nieuwe techniek.’
Van een biopt naar een volledige diagnose binnen één dag; het zit er volgens Marije aan te komen voor bepaalde patiëntgroepen. ‘Inclusief markers die je nodig hebt om een voorspelling te doen over het gedrag van de tumor. Voor patiënten betekent onze vinding dat ze niet meer een paar dagen in onzekerheid hoeven te leven, maar in één dag weten waar ze aan toe zijn. Dat is fijn voor bijvoorbeeld vrouwen bij wie tijdens het bevolkingsonderzoek een bultje in de borst is ontdekt. Maar we kunnen ook snellere diagnoses maken bij prostaatkanker.’
Belangstelling uit buitenland
Formalinevrij werken middels CO2 is een methode waar Isala samen met Tispa patent op heeft. De verwachting is dat de belangstelling van andere ziekenhuizen in Nederland, maar ook in andere landen, de komende jaren groeit. Met name omdat formaline een schadelijk middel is waar ziekenhuizen van af willen. Marije: ‘In Duitse ziekenhuizen willen ze bijvoorbeeld al in 2025 van formaline af. Ze hebben nog geen vervanging. Die komen nu hier kijken wat we aan het doen zijn.’
Marije legt uit dat de pathologie een vrij conservatieve beroepsgroep. ‘Er zal nog meer wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd moeten worden om onze collega’s in binnen- en buitenland te overtuigen. Maar de tijd is er rijp voor, onder andere omdat we schoner willen werken. Daarnaast zorgt de nieuwe methode voor een grote, belangrijke tijdsbesparing. We starten een revolutie en ik denk dat de wereld er klaar voor is. Dus nu is het tijd om het vanuit Nederland wereldkundig te maken.’