Contact
  1. 5497-Polycysteus ovariumsyndroom

​PCOS is de afkorting van polycysteus ovariumsyndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok (ovarium) aanwezig zijn.

Hoe PCOS ontstaat is niet bekend. Waarschijnlijk is er niet één oorzaak en zijn meerdere hormonen betrokken bij PCOS. Zo bestaat er veelal een verhoogde waarde van het luteïniserend hormoon (LH), dat de eisprong opwekt. Ook is er eventueel een verhoging van de waarde van het testosteron, en soms ook van het insuline, het hormoon dat de waarden van de bloedsuikers regelt.

Dit alles in combinatie met een onvoldoende waarde van het FSH: het follikelstimulerend hormoon dat de rijping van de eiblaasjes stimuleert. Hierdoor is de rijping van de eiblaasjes verstoord. Het gevolg is dat in de eierstok meerdere, kleine met vocht gevulde blaasjes aanwezig zijn. Dit kan meestal met behulp van inwendige echoscopie zichtbaar worden gemaakt.

Onregelmatigheid in menstruatiecyclus

Door de stoornis in de rijping van de eiblaasjes blijft de eisprong vaak uit en ontstaat er onregelmatigheid in de menstruatiecyclus. In de normale menstruatiecyclus treden ongeveer dertien tot veertien menstruaties per jaar op; bij PCOS minder dan acht per jaar.
De periode tussen de menstruaties wordt dus langer dan vijf tot zes weken (oligomenorroe) of de menstruatie blijft gedurende een half jaar of langer weg (amenorroe).

Bij wie komt PCOS voor?

PCOS komt voor bij vijf tot tien procent van alle vrouwen. In sommige families komt PCOS vaker voor. Ook overgewicht speelt een rol. Vrouwen die aanleg hebben voor PCOS, krijgen PCOS als ze dikker worden. Omdat overgewicht tegenwoordig vaker voorkomt, komt PCOS mogelijk ook vaker voor. Er kan sprake zijn van PCOS als u minstens twee van de volgende drie kenmerken heeft:

  • Er zijn minder dan acht menstruaties per jaar (oligomenorroe), of de menstruatie blijft geheel uit (amenorroe).
  • U heeft een verhoogde waarde van het testosteron en/of verschijnselen die passen bij een verhoogde waarde van het testosteron, zoals bijvoorbeeld acne of overbeharing volgens een mannelijk patroon.
  • Bij een vaginale echoscopie worden er meer dan twaalf (poly)steuse (blaasjes) in een of beide eierstokken gezien.

Welk onderzoek vindt er plaats?

Om PCOS vast te stellen vindt er meestal bloedonderzoek en echoscopisch onderzoek plaats. Door middel van inwendig echoscopisch onderzoek kunnen de eierstokken worden beoordeeld op het voorkomen van meerdere eiblaasjes.

Bloedonderzoek

Om na te gaan hoe hoog uw waarden van het FSH, LH, testosteron, oestrogeen en progesteron, en indien nodig prolactine zijn, wordt uw bloed onderzocht. Dit gebeurt op de derde dag na het begin van de menstruatie. Bij afwijkingen in deze waarden vindt eventueel verder onderzoek plaats.

Echoscopie

In de normale situatie worden tot halverwege de cyclus, in elke eierstok, vijf tot acht eiblaasjes (3 tot 10 mm in doorsnede) gezien door middel van inwendige echoscopie. Bij PCOS zijn er vaak (niet altijd) meer dan tien tot twaalf eiblaasjes in een of beide eierstokken te zien.

Wanneer behandeling?

Als u overgewicht heeft, bestaat er een risico voor uw algehele gezondheid en is afvallen de eerste keus. Er bestaat een verband tussen het gewicht van vrouwen en hun vruchtbaarheid. Vrouwen die te zwaar zijn voor hun lengte en lichaamsbouw, hebben vaker problemen om zwanger te worden dan vrouwen met een normaal gewicht.

Bij langdurig uitblijven van de menstruatie kan het verstandig zijn minstens vier keer per jaar een bloeding op te wekken om het slijmvlies van de baarmoeder af te stoten. Dit om de kans op baarmoederslijmvlieskanker te verminderen. Meestal kan dit gewoon met behulp van de pil. U kunt dit met de arts bespreken.

Bij acne of overbeharing zal de mate van de klacht van invloed zijn op het wel of niet behandelen.

Welke behandelingen zijn er?

Wilt u zwanger worden, dan zijn verschillende behandelingen mogelijk zoals:

  • afvallen;
  • tabletten: clomifeencitraat;
  • injecties: gonadotrofine;
  • elektrocoagulatie van de eierstokken: LEO;
  • metformine.

Deze behandelingen zijn erop gericht om iedere maand een eisprong te krijgen. Het opwekken van de eisprong met tabletten of injecties wordt ovulatie-inductie genoemd.

Afvallen

Bij vrouwen met overgewicht is afvallen erg belangrijk. Vaak herstelt de cyclus zich dan en treden spontaan eisprongen op.

Vrouwen met ernstig overgewicht komen niet in aanmerking voor behandeling. Er is sprake van ernstig overgewicht bij een BMI van 35. BMI staat voor Body Mass Index, dat wil zeggen: de verhouding tussen lichaamslengte en lichaamsgewicht. Deze verhouding is eenvoudig te berekenen door uw lichaamsgewicht in kilo, te delen door uw lengte in meter in het kwadraat.

De uitkomst is uw BMI. Bij een BMI van minder dan 35 komt u in aanmerking voor behandeling. Vraag om steun als afvallen u zelf niet lukt. Eventueel kunt u, via de huisarts of gynaecoloog, een verwijzing voor een diëtiste krijgen. Naast gezonde voeding is ook voldoende lichaamsbeweging zeer belangrijk.

Clomifeencitraat

Als eerste medische behandeling wordt clomifeencitraat (Clomid) geadviseerd. Na een (spontane of door medicijnen opgewekte) menstruatie neemt u één of meer tabletten, van de 4e tot en met de 8e dag van de cyclus. De eisprong treedt op tussen ongeveer de 13e en 21e cyclusdag. De gehele cyclus duurt dan niet langer dan 35 dagen.

Hoe weet u of er een eisprong is?

Daarvoor zijn verschillende methoden:

  • Het bijhouden van de temperatuur gedurende de cyclus. Dit wordt kortweg BTC genoemd, wat staat voor basale temperatuur curve.
  • Rond de 21e dag in de cyclus bloedonderzoek laten doen naar de waarde van het progesteron.
  • Voor en na de eisprong een inwendige echoscopie laten verrichten.

Kans op zwangerschap

Bij behandeling met clomifeencitraat krijgt ongeveer tachtig procent van de vrouwen een eisprong. Ruim de helft van deze vrouwen wordt zwanger. De kans op een meerlingzwangerschap is bij clomifeencitraat licht verhoogd.

Is de eisprong niet op te wekken of is in zes tot twaalf eisprongen met Clomid een eisprong opgewekt zonder dat er een zwangerschap is ontstaan, dan kan worden overwogen op een andere behandeling over te stappen.

Bijwerkingen

Clomifeencitraat heeft in het algemeen weinig bijwerkingen. Soms kan het stemmingsveranderingen geven: u kunt zich emotioneel voelen, sneller boos of soms depressief. Een enkele vrouw beschrijft opvliegers als bijwerking. Als behandeling met Clomid geen eisprong geeft, kan het zijn dat de eierstokken ongevoelig zijn voor Clomid, de zogeheten Clomidresistentie. Dan kunnen de volgende behandelingen mogelijk wel een eisprong geven.

Gonadotrofine-injecties

Bij deze behandeling krijgt u, gedurende een aantal dagen, injecties met follikelstimulerend hormoon FSH (in het laboratorium gemaakt, rFSH). U kunt leren zelf prikken, of uw partner kan leren deze injecties onder uw huid toe te dienen.

Op de derde dag van de cyclus start u met de injecties. De cyclus wordt gevolgd met echoscopische controles; u moet dus rekening houden met meerdere afspraken. Als bij echoscopie blijkt dat het nodig is, past de arts de dosering aan.

Als één tot maximaal twee tot drie eiblaasjes voldoende rijp zijn, krijgt u een injectie met Humaan Choriongonadotrofine (HCG) om de eisprong in gang te zetten. Ook deze injectie is onderhuids. De eisprong vindt ongeveer 38 tot 40 uur na deze injectie plaats. De vrijgekomen eicel is 8 tot 12 uur bevruchtbaar. Zaadcellen zijn ongeveer 48 tot 72 uur levensvatbaar. Het is dus verstandig binnen zo’n 12 tot 36 uur na de HCGinjectie gemeenschap te hebben.

Kans op zwangerschap

Met gonadotrofinen wordt in ongeveer 90% van de behandelingen een eisprong verkregen. Bij ongeveer de helft van deze vrouwen ontstaat een zwangerschap.

Bijwerkingen

Bij de behandeling met gonadotrofinen is er een grote kans dat meerdere eiblaasjes tegelijk rijpen zodat de kans op een meerling groter is. Ook is er een kans op overstimulatie. Worden bij echoscopie meer dan twee tot drie eiblaasjes gezien die groter zijn dan 15 mm, dan wordt de behandeling afgebroken. U krijgt het advies om geen geslachtsgemeenschap te hebben.

Laparoscopische elektrocoagulatie van de eierstokken (LEO)

Deze behandeling vindt plaats door middel van een kijkoperatie onder narcose. In de eierstokken wordt een aantal oppervlakkige kleine gaatjes gebrand. Hierdoor verandert de aanmaak van de hormonen in de eierstok en kan de eisprong optreden.

Kans op zwangerschap

De kans op zwangerschap, en ook op een meerling, is lager dan die bij de behandeling met gonadotrofinen. Als u na de LEO-behandeling Clomid of gonadotrofinen gebruikt, is de kans weer gelijk.

Bijwerkingen

Door de operatie kunnen verklevingen rond de eierstokken ontstaan. Hierdoor kan de eicel soms niet in de eileider terechtkomen.

Metformine

Metformine is een middel dat al wordt gebruikt bij de behandeling van suikerziekte (diabetes mellitus type II). Uit onderzoek is gebleken dat sommige vrouwen met PCOS de suikerstofwisseling alleen kunnen regelen door veel insuline aan te maken.

De hoge insulinewaarden leiden mogelijk tot een verhoogde aanmaak van testosteron en verstoren daardoor de eisprong. Metformine verlaagt de hoeveelheid insuline. Metformine is vooral geschikt voor vrouwen met overgewicht of met hoge insulinewaarden.

Kans op zwangerschap

Hoe groot de kans op zwangerschap is bij de behandeling met metformine is nog niet duidelijk.

Bijwerkingen

Bij metformine kunnen maagdarmklachten (misselijkheid, braken, diarree, buikpijn) optreden.

Alternatieve behandelingsmethoden

Als na behandeling met medicijnen geen zwangerschap is ontstaan, kan worden overwogen over te gaan op reageerbuisbevruchting (IVF). Vrouwen met PCOS hebben een grotere kans op overstimulatie bij IVF.

Mogelijke gevolgen korte termijn

Gevolgen van PCOS op korte termijn kunnen zijn:

  • overbeharing;
  • acne;
  • verminderde vruchtbaarheid;
  • miskraam.

Overbeharing

Lichaamsbeharing is sterk afhankelijk van het ras. Bij vrouwen met PCOS heeft de overbeharing een mannelijk patroon, bijvoorbeeld in het gezicht, op de onderarmen of in een lijn vanaf het schaamhaar omhoog naar de navel.

U beslist zelf of u overbeharing wilt laten behandelen. Overbeharing is vooral afhankelijk van de gevoeligheid van de haarfollikel voor het testosteron. De waarde van het testosteron kan dus normaal zijn. Hierdoor lukt het niet altijd overbeharing afdoende te behandelen.

Overbeharing kan met hormonen (antiandrogenen) of cosmetisch behandeld worden.

Behandeling met tabletten

Meestal wordt cyproteronacetaat gebruikt. Cyproteronactetaat zit onder andere in de Diane35 pil. U mag pas duidelijk resultaat verwachten na een behandeling van minimaal zes maanden. Als u cyproteronacetaat gebruikt, dan mag u niet zwanger worden. Dit middel geeft een kans op aangeboren afwijkingen.

Cosmetische behandeling

Cosmetische behandeling kan bestaan uit eenvoudig epileren, scheren of harsen, elektro-epilatie of laserepilatie. Bespreek de mogelijkheden met de arts en eventueel met een schoonheidsspecialiste of huidtherapeut.

Laserepilatie is de nieuwste en de meest effectieve behandeling, zij het dat alleen kleine oppervlakken kunnen worden behandeld. Vaak is alleen behandeling in het gezicht mogelijk. Bij een donkere huidskleur kan laserepilatie niet worden uitgevoerd. Laserbehandeling wordt (nog) niet of slechts gedeeltelijk vergoed.

Acne

Acne op volwassen leeftijd wordt vaker gezien bij vrouwen met PCOS. Acne kan duidelijk verminderen met het gebruik van de Diane35 of een andere pil. Geeft dit onvoldoende resultaat, dan kan eventueel verwijzing naar een dermatoloog plaatsvinden.

Verminderde vruchtbaarheid

Door een verminderd aantal cycli waarin een eisprong optreedt, is er bij PCOS een grotere mogelijkheid dat de kans op zwangerschap is verminderd. Het zal doorgaans dus langer duren voor u om zwanger te raken. De kans op een zwangerschap is sterk afhankelijk van het aantal cycli met een spontane eisprong dat u gemiddeld heeft.

Miskraam

Vrouwen die zwanger worden na een behandeling voor PCOS, hebben een iets grotere kans op een miskraam. Dit is niet te beïnvloeden.

Mogelijke gevolgen op lange termijn

Gevolgen van PCOS op lange termijn zijn:

  • gevolgen voor de algemene gezondheid;
  • diabetes mellitus (type II);
  • hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte en harten vaatziekten.

Gevolgen voor de algemene gezondheid

Vrouwen met PCOS hebben mogelijk een verhoogde kans om op latere leeftijd gezondheidsproblemen te krijgen. Meestal treden deze problemen pas rond of na de overgang op. Dit zijn diabetes mellitus type II (suikerziekte), hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en op jonge leeftijd al een verhoogde kans op kanker van het baarmoederslijmvlies (endometriumcarcinoom).

Veel van deze problemen hangen samen met overgewicht en een verminderde gevoeligheid voor insuline. Vroegtijdige vaststelling en behandeling van deze problemen kan de gevolgen op lange termijn verminderen.

Diabetes mellitus (type II)

Ongeveer de helft van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht. Overgewicht gaat vaak samen met een verminderde gevoeligheid voor insuline. Om de waarde van het glucose op een normaal niveau te houden, maakt het lichaam meer insuline aan. Als de waarden van het glucose te hoog blijven, raakt de suikerstofwisseling verstoord en ontstaat er uiteindelijk suikerziekte (diabetes mellitus type II).

Hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten

Overgewicht, een hoge waarde van het testosteron en suikerziekte geven een verhoogde kans op een hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte en harten vaatziekten. Behandeling van deze problemen (door middel van afvallen, een dieet, meer beweging en zo nodig door medicijnen) verlaagt de kans op schade voor uw lichaam. Uw arts kan u hierbij helpen.

De invloed van PCOS op uw leven

PCOS kan een belangrijke invloed op uw leven hebben. Onzekerheid of het zal lukken om zwanger te worden, de opgave om af te vallen, de vele ziekenhuisbezoeken tijdens de behandeling, eventueel de noodzaak om hormonen te gebruiken, en de vaak herhaalde teleurstelling dat een behandeling niet gelukt is, kan allemaal emotioneel zwaar zijn. Bespreek uw gevoelens met uw partner, vrienden, familie en eventueel op uw werk.

Ook overbeharing, acne en overgewicht kunnen moeilijk te verdragen zijn. Vaak lukt het niet deze problemen naar volle tevredenheid te behandelen en uw sociale leven kan hierdoor hinder ondervinden. Ondersteuning door een arts, psycholoog, diëtiste en/of schoonheidspecialist en ook contact met lotgenoten kan helpen.

Overleg of uw zorgverzekeraar de voorgestelde behandeling vergoedt. Dit verschilt per verzekering en verzekeraar.

Contact

Heeft u nog vragen, dan staat uw arts u tijdens het spreekuur graag te woord. Het kan handig zijn om uw vragen van tevoren op papier te zetten.

U kunt ook bellen met de polikliniek Gynaecologie/Verloskunde 088 624 56 04 of het Fertiliteitscentrum 088 624 52 24.

Heeft u binnenkort een afspraak? Dan vindt u tijd en plaats waar u verwacht wordt in uw afspraakbevestiging.

Kunt u niet komen? Laat het ons snel weten, dan maken wij een nieuwe afspraak. 

Links

Op internet is meer informatie te vinden over PCOS.

  • www.nvog.nl van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG, rubriek Voorlichting)
  • www.freya.nl van de Patiëntenvereniging voor vruchtbaarheidsproblematiek
  • www.huidinfo.nl, met informatie van Nederlandse dermatologen over de huid en huidziekten, geschreven door Nederlandse dermatologen
  • vruchtbaarheid.startkabel.nl, een startpagina over vruchtbaarheid.
Laatst gewijzigd 30 november 2021 / 5497 / 328431