Beheersing en behandeling eczeem Beheersing en behandeling eczeem

Wie krijgt constitutioneel eczeem?

Constitutioneel eczeem komt in de Westerse maatschappij in toenemende mate voor. Vrouwen en mannen hebben een even groot risico om de ziekte te ontwikkelen. Ongeveer zeventig procent van de patiënten heeft familieleden met eczeem, astma of hooikoorts. Zoals aangegeven beginnen de klachten meestal op de vroege kinderleeftijd, maar de eerste verschijnselen kúnnen zelfs bij mensen van zeventig jaar of ouder ontstaan.

Hoe ziet het eczeem eruit?

Kenmerken van constitutioneel eczeem zijn:

• Roodheid: de ontsteking zorgt voor een versterkte doorbloeding van de huid.
• Jeuk: eczeem jeukt altijd. Krabben verlicht de jeuk tijdelijk, maar op termijn ontstaat een ‘jeukkrabjeuk-cyclus’: door het krabben ontstaat nieuwe jeuk, waardoor weer meer gekrabd wordt, enzovoort.
• Droge huid: eczeemhuid is droog en schilferend.
• Lichenificatie: door krabben ontstaat na verloop van tijd een verdikking van de huid en vergroving van de huidstructuren.
• Infectie: bacteriën kunnen zich op eczeemhuid beter vestigen dan op gezonde huid. Ook in krabwondjes kunnen bacteriën zich uitbreiden. Er ontstaan dan rode, oppervlakkige wondjes (erosies), waar geel wondvocht uitkomt. Dit wondvocht droogt vaak in tot gele korstjes. Een bacteriële infectie van eczeem wordt impetiginisatie genoemd. Bij bacteriële infecties kunnen ook puistjes ontstaan.
• Blaren: tijdens een acute verergering van het eczeem kunnen blaasjes of zelfs blaren ontstaan; deze zijn met helder vocht gevuld.
• Pigmentverandering: door wrijven in de ogen kan na verloop van tijd een donkere verkleuring van de oogleden optreden. Wanneer eczeem tot rust komt, kunnen plekken van de huid waar het eczeem gezeten heeft lichter gekleurd zijn dan de normale huid (hypopigmentatie). Bij mensen met een donker huidtype kan er ook juist sprake zijn van een donkere verkleuring van de huid (hyperpigmentatie). Deze kleurveranderingen verdwijnen meestal in de loop van de tijd.  

Afbeelding 1: Constitutioneel eczeem.

Op welke delen van de huid ontstaat het eczeem?

Constitutioneel eczeem kan op alle plekken van de huid voorkomen. Een aantal plekken is echter berucht. Bij jonge kinderen zijn het vooral:

• gezicht
• knieholten
• elleboogplooien.

Op latere leeftijd worden ook andere delen van de huid aangedaan:

• romp
• nek
• handruggen

Welke factoren kunnen constitutioneel eczeem verergeren?

Constitutioneel eczeem is een aandoening waar een aangeboren aanleg voor bestaat. Toch zijn er bepaalde factoren die het eczeem kunnen verergeren:

Stress

Door geestelijke en lichamelijke stress kan eczeem in korte tijd zeer sterk verergeren. Helaas is het vermijden van stress vaak makkelijker gezegd dan gedaan. In sommige gevallen kan begeleiding door een psycholoog nodig zijn.

Droge huid

Een droge huid is een belangrijke uitlokkende factor voor constitutioneel eczeem. Vooral in de winter is de atmosfeer thuis en op het werk erg droog door centrale verwarming. Dit, gecombineerd met guur weer buiten, kan een zeer droge huid veroorzaken. Het smeren met vette crèmes of zalf is daarom erg belangrijk. Pas eventueel het douchegedrag aan door niet te heet, minder vaak en kort (maximaal 5 minuten) te douchen.

Allergie

Mensen met constitutioneel eczeem hebben een groter risico om een allergie te ontwikkelen dan mensen zonder constitutioneel eczeem. Bij deze mensen kan een huidreactie door een contactallergie een uitbraak van een nieuwe eczeemaanval uitlokken. 

Uitlokkende/prikkelende factoren bij eczeem

Afbeelding 2: Schematische weergave van prikkelende factoren bij eczeem.

Afbeelding 3: Medische illustatrie normale en droge huid.

Hoe wordt het behandeld?

Mild en matig ernstig eczeem

Vette zalven

Door de huid in goede conditie te houden, krijgt eczeem minder kans. De huid consequent goed vet houden (waardoor het vochtgehalte in de huid op peil blijft) is dus erg belangrijk.

Corticosteroïden

Corticosteroïdzalf (‘hormoonzalf’) heeft twee goede effecten op het eczeem. In de eerste plaats onderdrukt de zalf de ontsteking in de huid, zodat de roodheid afneemt. In de tweede plaats werkt de zalf jeukstillend.

Hormoonzalven zijn erg effectief tegen eczeem, maar kunnen niet onbeperkt worden gesmeerd omdat het bij langdurig, onafgebroken gebruik de huid dun kan maken. Bovendien neemt de effectiviteit van hormoonzalven dan af. Als u de zalf echter volgens de voorschriften van de arts toepast, is de kans op het ontstaan van bijwerkingen zeer klein. Vooral wanneer een afbouwschema wordt gebruikt (enkele dagen per week achtereen smeren en dan weer enkele dagen niet) zijn de risico’s op problemen klein.

Immuunsysteemmodulerende zalf en crème

Sinds 2003 zijn er nieuwe zalven in Nederland geïntroduceerd die de ontstekingsreactie van eczeem remmen en die geen corticosteroïd bevatten. Dit zijn Tacrolimuszalf en Pimecrolimuscrème:

• Tacrolimuszalf
  Tacrolimus (merknaam Protopic ®) is een stof die het immuunsysteem beïnvloedt. In zalf toegepast, remt het de ontstekingsreactie die gepaard gaat met eczeem. Een van de voordelen is dat de huid niet dunner wordt bij gebruik van het product. Dit in tegenstelling tot corticosteroïdzalf waarbij dit wel kan gebeuren. Een nadeel is de kans op irritatie na het aanbrengen van de zalf. Ook kan de zalf niet in combinatie met zonlicht. Eczeempatiënten van twee jaar en ouder mogen de zalf toepassen.
• Pimecrolimuscrème
  De werking en toepassing van Pimecrolimuscrème zijn in grote lijnen vergelijkbaar met Tacrolimuszalf. Pimecrolimuscrème (merknaam: Elidel ®) is sinds 2003 in Nederland op recept verkrijgbaar. De zalf kan eveneens worden toegepast bij eczeempatiënten van twee jaar en ouder. Pimecrolimuscrème is bedoeld voor mild tot matig ernstig constitutioneel eczeem.

Teerzalven

Teerzalf (liquor carbonis detergens) heeft een ontstekingsdempend effect op de huid. Bij mild eczeem kan teerzalf de hormoonzalven deels vervangen.

Antibiotica

Huid die door eczeem is aangedaan, heeft een grote kans om met bacteriën geïnfecteerd te raken. Een licht geïnfecteerde huid kan worden behandeld door het tijdelijk met ontsmettende crème of antibioticazalf in te smeren. Als de infectie uitgebreid is en nattende plekken en puistjes ontstaan, kan een kuur met antibiotica nodig zijn.

Natte verbanden (wet-wrap methode)

Natte verbanden zorgen voor afkoeling van de warme ontstoken huid en werken erg goed tegen de jeuk. Er zijn speciale ‘buisverbanden’ en pyjama’s (Tubifast ®) ontwikkeld die ‘s nachts kunnen worden toegepast.

Het grote voordeel van deze therapie is dat het eczeem met weinig corticosteroïdzalf en vaak zelfs helemaal zonder corticosteroïdzalf tot rust kan worden gebracht.

Anti-histaminicum

Als de jeuk ondanks de genoemde maatregelen blijft, kan de arts ook speciale jeukstillende medicijnen voorschrijven. Deze middelen worden antihistaminica genoemd.

Ernstig eczeem

Bij constitutioneel eczeem dat niet met de eerder genoemde middelen kan worden onderdrukt, moeten andere maatregelen worden genomen. Bij een plotselinge sterke verergering van het eczeem stelt de dermatoloog wellicht een dagopname voor. Middelen die (tijdelijk) kunnen worden toegepast bij ernstig eczeem zijn:

Prednison

Prednison wordt meestal toegediend als ‘stootkuur’, dat wil zeggen dat enkele dagen een relatief hoge dosis wordt gegeven, om er daarna weer mee te stoppen. Wel moet dan een passend vervolgbeleid worden afgesproken.

Ciclosporine

Ciclosporine (Neoral ®) onderdrukt de immuunreactie die bij eczeem een belangrijke rol speelt. Het middel is vaak bijzonder effectief, maar kan slechts gedurende een beperkte tijd (meestal enkele maanden) worden toegepast. Er zijn vele mogelijke bijwerkingen beschreven, waaronder bloeddrukstijging en nierproblematiek. Regelmatige controles van bloed en bloeddruk zijn noodzakelijk. Na stoppen kan het eczeem weer sterk terugkomen.

UV-therapie

Eczeem reageert vaak goed op zonlicht. Veel mensen met eczeem hebben daarom in de zomer minder klachten van hun huidaandoening dan in de winter. Bij deze mensen kan ultravioletlicht therapie (PUVA of UVB) bij verergering van het eczeem soms uitkomst bieden.

Dagbehandeling

Een mogelijkheid bij het Dermatologisch centrum is dagbehandeling. Hierbij wordt een combinatie van onder meer een teerpreparaat, lichttherapie of andere zalftherapieën toegepast.

Behandeling met hormoonzalf

Als het goed gaat, kunt u doorgaan met afbouwen, tot een niveau waarbij de klachten wegblijven! Bij forse verergering moet u opnieuw bovenaan beginnen en afbouwen naar een optimale onderhoudsdosering.

Afbeelding 4: Aantal vingertopeenheden volwassen persoon (raadpleeg de tabel 'vingertopeenheden' voor jongeren).

Hoeveel hormoonzalf mag ik gebruiken?

Afbouwen van hormoonzalven

Na een week ziet u meestal duidelijk verbetering. Voordat u afbouwt, moet de huid echt voldoende verbeterd zijn: het actieve eczeem is niet meer zichtbaar en de jeuk is verminderd.

Criteria voor het afbouwen:

• De roodheid neemt af.
• De huid voelt gladder aan.
• De jeuk is verminderd.

Hoe de hormoonzalf af te bouwen?

U start uw behandeling met dagelijks één of twee keer per dag met hormoonzalf te smeren.

• Bij duidelijke verbetering (het actieve eczeem is niet meer zichtbaar en de jeuk is verminderd) gaat u naar: dagelijks één keer per dag hormoonzalf smeren.
• Blijft dit goed gaan, gaat u naar: één dag stoppen met hormoonzalf, zes dagen wel hormoonzalf smeren.
• Bij blijvende verbetering ga naar: twee dagen stoppen met hormoonzalf, vijf dagen wel hormoonzalf smeren etc.

Hieronder staat een aantal mogelijkheden uitgewerkt.

• Bouw af tot u uitkomt op nul dagen of enkele dagen hormoonzalf smeren in de week, bijvoorbeeld alleen in het weekend. Dit kunt u zo maanden volhouden. Soms kunt u afbouwen naar nul dagen. Er zijn ook mensen bij wie het niet lukt om naar nul af te bouwen, dan kunt u dus één tot twee dagen hormoonzalf per week blijven smeren.
• Naast het steeds minder vaak smeren, kunt u ook afbouwen door naar een minder sterke hormoonzalf over te stappen. Dus van een klasse 3 naar een klasse 2 zalf. Overleg dit met uw behandelaar.
• Bouw niet verder af als er geen verbetering is, of als u merkt dat het eczeem weer terugkomt.
• Bij opvlammen van het eczeem gaat u weer terug in het schema. Is de huid weer rustig dan kunt u opnieuw beginnen met afbouwen. Treedt het opvlammen op tijdens aaneengesloten stopdagen, blijf die week erna op dezelfde stap en gebruik de hormoonzalf dan om de dag.
• Inspectie van de huid is altijd het belangrijkst. Bouw pas af als de huid rustig is.

Onderhoudsdosering hormoonzalven

Voordat u gaat afbouwen, moet de huid voldoende verbeterd zijn en rustig blijven. Ga door tot u op een onderhoudsdosering van één á twee dagen in de week uitkomt, waarbij uw huid rustig blijft. Dit varieert per periode. Het kan zijn dat u een aantal weken achtereen 5 dagen per week hormoonzalf smeert omdat het eczeem in die periode wat moeilijker tot rust komt. In een rustige periode heeft u bijvoorbeeld maar twee dagen per week hormoonzalf nodig.

Alleen als het kan, bouwt u de hormoonzalf helemaal af en smeert u alleen neutrale zalf zonder medicijn. Overleg met uw verpleegkundige of arts als u langer dan drie maanden meer dan 100 gram hormoonzalf per week nodig heeft. Het kan praktisch zijn voor uzelf een schema bij te houden op welke dagen u hormoonzalf moet gebruiken.

Wat kunt u zelf doen?

• Bestrijd droge huid
  Voor mensen met een droge huid is het af te raden om vaak, lang en warm te douchen of te baden. Douche niet te lang (tot vijf minuten). Gebruik lauw water (maximaal dertig graden) en douche maximaal één keer daags met een ph-neutrale en parfumvrije douche- of badolie (bijvoorbeeld Balneum Hermal of Sebamed).
  Als u een erg droge huid heeft of actief eczeem, neem dan niet vaker dan twee keer per week een douche of een bad. Voor baden geldt; niet te warm, niet langer dan vijftien minuten en voeg een ph-neutrale en parfumvrije badolie aan het water toe. Droog hierna de huid deppend af. Het is verstandig daarna de huid in te vetten met een vette zalf. Deze werkwijze is altijd van belang, ook in perioden dat u geen eczeem heeft.
• Vermijd irriterende en afsluitende kleding
  Irriterende en ruwe textielsoorten zoals wol kunnen de jeuk bij eczeem verergeren. Niet-ventilerende kleding (synthetische materialen) geeft een broeierig, en daarmee jeukversterkend effect. Het dragen van ondertextiel en pyjama’s van natuurzijde (bijvoorbeeld Dermasilk/Dermacura) of biokatoen kan daarom klachtenverlichtend werken.
• Zonnen
  Zonlicht heeft vaak een positieve invloed op eczeemklachten. Pas echter op dat u niet té veel aan het zonlicht wordt blootgesteld en zeker niet verbrandt. Te veel zonneschade aan de huid kan uiteindelijk leiden tot de ontwikkeling van huidkanker.   

Beheersing en behandeling van eczeem 

Afbeelding 5. Behandelbrug.

• Pijler 1: uitlokkende factoren herkennen, vermijden, verminderen, beschermen.
• Pijler 2: huidverzorging 365 dagen per jaar minimaal twee maal per dag bijsmeerzalf.
• Pijler 3: behandeling van eczeem met behulp van hormoonzalf volgens het afbouwschema (zie ook ‘Hoe vaak mag ik hormoonzalf gebruiken?).

Verzorging van de huid

Neutrale zalven zijn op doktersrecept verkrijgbaar. De apotheek maakt het zelf of bestelt het bij een groothandel. Omdat de vergoedingen ieder jaar aangepast worden, merken we de laatste tijd dat sommige verzekeraars niet alle neutrale zalven meer vergoeden.

Zalftechniek

• Verdeel de zalf in kleine hoeveelheden op een lichaamsdeel en smeer het dan uit.
• Smeer een klein beetje zalf tussen de handen uit, breng het dan op de huid aan en smeer het uit.
• Draag bij zalven met medicijnen eventueel handschoenen. Bij basiszalven zijn handschoenen niet nodig.
• Neutrale zalf is nooit een vervanging van hormoonzalf. Maar de basis van behandeling.

Combinatie hormoonzalf en neutrale zalf

Smeer als volgt als u zowel hormoonzalf als bijsmeerzalf gebruikt:

• Behandel de eczeemplekken eerst met de voorgeschreven hormoonzalf.
• Laat deze zalf minimaal een uur intrekken. Smeer vervolgens de hele huid in met de bijsmeerzalf.  

Jeuk

Kinderen met eczeem hebben een verlaagde huidprikkeldrempel. Ze ervaren sneller jeuk en huidirritatie dan mensen zonder eczeem. Om de jeuk tegen te gaan, gaan ze wrijven en krabben. Dat geeft even verlichting maar deze verlichting is van tijdelijke aard.

Uiteindelijk wordt het eczeem juist erger door het krabben. De huid raakt er door beschadigd, waardoor bepaalde stoffen, bijvoorbeeld bacteriën en schimmels, makkelijker de huid kunnen binnendringen. Hierdoor ontstaan nieuwe irritaties, beschadigingen en infecties. Dit kan het eczeem en de jeuk verergeren. Bovendien leidt het herstel van de huid uiteindelijk ook weer tot jeuk. De vicieuze cirkel jeuk-krabben-jeuk wordt zo in stand gehouden.

Afbeelding 6: Jeuk. 

Jeuk is het belangrijkste verschijnsel van constitutioneel eczeem en ook het meest vervelende.

Leefregels om jeuk te verminderen

• De huid bedekken om de schade van eventueel krabben te beperken en de zalf/crème goed laten inwerken.
• De huid extra vetten; hoe droger de huid, hoe meer jeuk.
• Afleiding en alternatieven (bijvoorbeeld wrijven of kloppen op de huid) zoeken om zo het krabben te beperken. Wanneer u blijft krabben, houd u de aandoening in stand en beschadigt u voortdurend de toch al beschadigde huid.
• Verkoeling geeft ook een vermindering van jeuk (bijvoorbeeld door het gebruik van coldpacks of een opgerolde handdoek in de diepvries). Zorg er wel voor dat het niet direct op de blote huid komt.
• Slapen in een koele kamer; warmte geeft vaak toename van jeuk.
• Dragen van katoenen kleding.
• Geen wasverzachters gebruiken; dit blijft altijd achter in de kleding en zal ongetwijfeld jeuk geven.
• Als u van het dragen van schone kleding of het slapen tussen schone lakens jeuk krijgt, dan kan het zijn dat het wasmiddel dat u gebruikt de huid irriteert. Klok of Neutral wasmiddel is dan een alternatief. Een andere mogelijkheid is om het wasmiddelbakje goed na te spoelen met een beetje azijn. Een halve kop azijn in het bakje voor de wasverzachter is voldoende om de laatste zeepresten te verwijderen en het laat geen azijngeur na. De azijn maakt ook het wasgoed zachter.
• Zo min mogelijk water gebruiken; dus zo min mogelijk douchen/baden en de handen wassen. Het is raadzaam om thuis of in de werksituatie een privéhanddoek te gebruiken. Dit om te voorkomen dat u in aanraking komt met zeepresten die in de handdoek achter blijven en dus weer jeuk kunnen veroorzaken.
• Bij het dragen van huishoudhandschoenen altijd een katoenen handschoen erin dragen. Huishoudhandschoenen alleen kunnen een broeireactie geven en kan leiden tot een toename van jeuk. Er zijn speciale handschoenen met een katoenen binnenkant te koop bij de apotheek/drogist (Sempersoft van de firma Van de Bend).
• Wees voorzichtig met het schoonmaken van groente/fruit en het schillen van aardappelen. Het sap van groente, fruit en aardappelen is ook irriterend voor de huid en kan dus jeuk geven.
• De huid extra beschermen bij vorst omdat de kou de huid uitdroogt en dus ook jeuk geeft.
• Zorgen voor voldoende rust en regelmaat. Wanneer er veel stress of onregelmatigheid is, kan dit een verergering geven van de huidaandoening en de jeuk verergeren. Luister dus naar uw lichaam en neem voldoende rust. Eventueel kunnen ontspanningsoefeningen u helpen om tot rust te komen.

Contact

Heeft u nog vragen, dan kunt u bellen met de afdeling waar u onder behandeling bent.

Zwolle

Dermatologisch centrum
088 624 55 06 (bereikbaar op werkdagen van 8.30 tot 16.30 uur)

Meppel

Dermatologie
088 624 96 42 (bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 16.30 uur) 

Kampen

Dermatologisch centrum
088 624 68 42 (bereikbaar op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 8.00 tot 16.30 uur)

Kunt u niet komen? Laat het ons snel weten, dan maken wij een nieuwe afspraak. Neem bij ieder bezoek alle gebruikte zalven en crèmes mee.

Lotgenotencontact