Amputatie: stompverzorging Amputatie: stompverzorging

Onderhouden van onderdelen van de prothese

De prothese kan bestaan uit onder andere een liner, elastische stompkous, vul- en glijkousen en een prothesekoker. We geven u per onderdeel uitleg over wat het is en hoe u deze het beste kunt onderhouden.

Liner

Was de liner dagelijks, bij voorkeur ’s avonds. U moet de liner vooraf binnenste buiten keren. Gebruik handwarm water en een neutrale zeep of een bacteriedodende zeep. Spoel de liner goed na. Zeepresten kunnen later irritatie van de huid veroorzaken. U mag de liner ook met alcohol afnemen.
De liner kunt u droogmaken met een pluisvrije doek, zoals een theedoek. Gebruik voor het drogen geen handdoek, omdat achtergebleven pluisjes drukplekjes en irritaties kunnen geven aan de huid. De liner moet na het wassen op de meegeleverde standaard uithangen. Hierdoor behoudt de liner zijn oorspronkelijke vorm. Pas als hij goed droog is, kunt u de liner weer dragen. Mocht u veel transpireren, dan moet u de liner meerdere keren per dag reinigen.

Elastische stompkous

De elastische stompkous draagt u als u de liner niet aan heeft. Hij geeft compressie en zorgt er voor dat uw stomp in dezelfde vorm blijft. Mocht u geen stompkous dragen, dan kan het zijn dat de omvang van de stomp toeneemt doordat er vochtophoping in de stomp ontstaat. Vaak draagt u de elastische stompkous ‘s nachts. Meestal krijgt u twee kousen, zodat u de ene kunt dragen als u de andere wast. Als u een elastische stompkous gebruikt, moet u deze regelmatig wisselen. U kunt de elastische stompkous met de hand of in de wasmachine wassen met het programma fijne was tot 30°. Doe dit met een fijn neutraal wasmiddel. Gebruik geen wasverzachter. Stop de elastische stompkous niet in de droger en leg hem niet op de verwarming, omdat de elasticiteit van de kous dan afneemt. U kunt de elastische stompkous op een handdoek op de verwarming drogen of gewoon liggend over een wasrekje. Zorg ervoor dat de elastische kous niet vies wordt door huidcrèmes. Ook dat kan de elasticiteit van de kous verminderen.

Prothesekoker

Het is belangrijk dat de prothesekoker goed om de stomp past. Door verschillende oorzaken kan de pasvorm van de prothesekoker verminderen. De stompvorm is afhankelijk van de stompcontour, de consistentie van het weefsel, de littekens op de stomp of de overtollige huidplooien. De omvang van de stomp kan veranderen in de loop van de tijd. Bij toename of afname van het lichaamsgewicht zal ook de omvang van de stomp toe- of afnemen. Ook kan de stomp meer of minder vocht vasthouden. Hierbij kan omgevingstemperatuur een rol spelen; bij warm weer kan het lichaam meer vocht vasthouden.

Hart- en nierpatiënten hebben een sterk wisselende hoeveelheid vocht in hun lichaam, waardoor zij bijzonder gevoelig zijn voor veranderingen van de stompvorm. Mensen met suikerziekte, zwangere vrouwen of vrouwen in de overgang hebben hier ook meer last van.

Maak de prothesekoker dagelijks schoon. De meeste kokers kunt u schoonmaken met een vochtige doek. Als u de koker extra wilt reinigen, dan kunt u hiervoor alcohol gebruiken. Gebruik hiervoor een oplossing met minimaal zeventig procent alcohol. Neem als laatste de koker af met een vochtige doek en laat vervolgens de koker goed drogen voordat u de prothese aantrekt. We adviseren u om de prothese ‘s avonds te reinigen. Sommige kokers, bijvoorbeeld kokers met een leren bekleding, mag u niet met alcohol, water en zeep schoonmaken. Dat kan de kwaliteit van het materiaal aantasten. Vraag dit zo nodig na bij uw instrumentmaker.

Vul- en glijkousen

Deze kousen kunt u gewoon in de wasmachine mee wassen met de bonte was. Ter behoud van de kwaliteit van de kousen mag u de kousen niet drogen op een verwarming of in een wasdroger. Na het centrifugeren hangt u de kousen te drogen aan de waslijn. Uiteraard moeten de kousen droog zijn als u ze weer gaat dragen.

Algemene verzorging van de stomp

Stompverzorging

Bij problemen met de stomphuid gaan we uit van het principe 'voorkomen is beter dan genezen'. U kunt veel huidproblemen voorkomen door de stomp goed te verzorgen. Dit betekent dat u de stomp dagelijks moet wassen met lauw water en een niet-geparfumeerde pH-neutrale zeep. Was de huid niet vaker dan één keer per dag met zeep. De huid droogt anders uit en de bacteriën die normaal gesproken op de huid zitten ter bescherming van de huid verdwijnen. Daardoor kunnen barstjes en kloofjes ontstaan en heeft u meer kans op schimmel- en gistinfecties. Omdat de stomphuid door het wassen iets verweekt, is het belangrijk om de huid goed te laten opdrogen voordat u de liner en/of koker weer gaat dragen. In de regel wacht u ongeveer een half uur. Was daarom bij voorkeur de stomp als de prothese niet direct weer aan moet, maar bijvoorbeeld ‘s avonds voor het naar bed gaan. Hierdoor kan de huid goed drogen. 

Terwijl u de stomp wast, kunt u deze meteen controleren op eventuele huidafwijkingen, zoals wondjes of blaren. Gebruik een handspiegel om de achterkant van de stomp te bekijken. Let hierbij vooral goed op de plooien in de huid, zoals de knieholte, de lies en littekenplooien.
Een vochtige stomp kan in een prothese plakken, schuren en verweking van de huid geven, waardoor irritatie ontstaat. Maak de stomp daarom goed droog voordat u de prothese aandoet. Het afdrogen dient zorgvuldig te gebeuren, waarbij u op de plooien let. Het is belangrijk dat u de stomp drooggedept in plaats van droogwrijft. Dit om problemen aan de stomp, zoals schuurplekken, te voorkomen.

Mocht u van nature last hebben van een droge huid, waardoor kloofjes of barsten ontstaan, dan kunt u de huid invetten met vaseline of babyolie. Het invetten moet eenmaal daags gebeuren. Hierdoor houdt u de huid soepel. We raden u aan uw huid ’s avonds in te vetten, omdat de huid dan alle tijd heeft om te drogen en de aangebrachte crème goed kan intrekken. Mocht u ’s ochtends de huid invetten, laat de crème dan minstens 30 minuten intrekken voordat u de elastische kous of de liner en prothese aantrekt. Leg het been gedurende die tijd horizontaal, zodat het niet gaat zwellen door vochtophoping.

Stompharding

De huid van de stomp moet bestand zijn tegen de krachten van de prothesekoker. Om dit te bereiken kunt u voorbereidende oefeningen doen. Dit noemen we stompharding. Ook kunt u wisselbaden toepassen. Dit is het afwisselen van warm en koud water, waarbij u eindigt met koud water. Tevens kunt u uw stomp masseren. 

Als u de prothese, om welke reden dan ook, enkele dagen of weken niet gebruikt, is het belangrijk de elastische stompkous te dragen. Dit voorkomt dat de stomp dikker wordt door vochtophoping. 

Oorzaken van huidproblemen

Huidproblemen aan de stomp kunnen verschillende oorzaken hebben. 

Belasting van de huid

Het dragen van een prothese geeft, zoals hierboven is uitgelegd, druk op de huid. Dat is een belasting waaraan de huid op die plaats niet gewend is. Tijdens de revalidatie wordt die druk stapsgewijs opgevoerd, zodat de huid hier aan kan wennen en niet stuk gaat. Deze behandeling heet ook wel stompharding.

Transpireren

De prothesekoker sluit nauw aan op de stomp en zorgt zo voor een goede drukverdeling. Als het warm is of als u veel beweegt, kan de stomphuid extra gaan transpireren in de prothesekoker. De materialen van de prothesekoker nemen geen vocht op. Houdt de liner daarom goed schoon en droog. Als u een stompkous draagt, verwissel deze dan vaker als u merkt dat deze vochtig is. 

Wanneer het mogelijk is, doe de prothese dan af om deze te laten drogen. Over het algemeen wordt de mate van transpiratie in de loop van de tijd minder. 

Diabetes

Bij mensen met diabetes kan de doorbloeding van de huid verminderd zijn. Het lichaam kan het vocht moeilijker afvoeren, waardoor lokaal vochtophoping (oedeem) ontstaat. Dit maakt de huid gevoeliger voor wondjes. Als een wondje ontstaat, geneest deze niet zo makkelijk door de verminderde doorbloeding. 

Een ander probleem bij diabetes is dat het gevoel in de huid minder kan worden. Hierdoor voelt u een pijnlijke plek minder snel, waardoor u misschien een wondje over het hoofd ziet. Een klein wondje kan zo uitgroeien tot een ontsteking of erger. Goede controle van de stomp met een spiegeltje is dus extra belangrijk als u diabetes heeft. 

De belangrijkste tips op een rij

• Neem bij het ontstaan van stomphuidproblemen, bijvoorbeeld wondjes of pijn in de stomp, altijd contact op met uw revalidatiearts.
• Laat bij problemen aan de stomp de pasvorm van uw prothese nakijken door de fysiotherapeut, de revalidatiearts of de orthopedisch instrumentmaker.
• Als u een nieuwe prothese heeft gekregen, controleer dan uw stomp iedere dag op drukplekjes, wondjes, blaren en andere bijzonderheden. Dit is vooral belangrijk als u problemen heeft met uw gevoel, bijvoorbeeld door diabetes. De achterkant van de stomp kunt u met een handspiegeltje bekijken.
• Was uw stomp iedere avond met lauw water en pH-neutrale zeep. Droog de huid zorgvuldig. Vet de huid daarna in met een vaseline of babyolie. Het invetten moet eenmaal daags gebeuren, omdat u hiermee kloofjes en het barsten van de huid kunt voorkomen. Het wordt aangeraden om de huid ’s avonds in te vetten, omdat de huid dan alle tijd heeft om goed te drogen en omdat de crème dan goed kan intrekken. Mocht u ’s ochtends de huid invetten, laat de crème dan minstens dertig minuten intrekken voordat u de liner en prothese aantrekt.
• Gebruik, tenzij uw arts anders adviseert geen talkpoeder of ander materiaal tussen de huid en de koker/liner.
• Was de liner dagelijks, bij voorkeur 's avonds, met een neutrale zeep (bijvoorbeeld Eucerin) of een bacteriedodende zeep (bijvoorbeeld Derma Cleane). Laat de liner na het wassen goed drogen.
• Was de elastische stompkous regelmatig op een temperatuur van 30° met een fijn neutraal wasmiddel. Gebruik geen wasverzachter. Droog de stompkous niet in een wasdroger of op de verwarming.
• Loop niet door met wondjes, blaren of andere onregelmatigheden op uw stomp. De orthopedische instrumentmaker kan controleren of uw prothese het probleem veroorzaakt. De revalidatiearts kan u de juiste behandeling aanbevelen.
• Als u de prothese enkele dagen of weken niet draagt, raden we u aan de liner of de stompkous te dragen. Dit is belangrijk om de vorm van uw stomp te behouden.
• Scheer uw huid niet. Scheren kan uw huid beschadigen.
• Verwijder zelf geen korstjes of eelt van de stomp. Neem contact op met de revalidatiearts als het eelt problemen geeft.

Contact

Heeft u nog vragen, dan kunt u bellen met de locatie waar u onder behandeling bent:

Zwolle

Revalidatiegeneeskunde
088 624  56 48 (bereikbaar van maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 17.00 uur)

Kunt u niet komen? Laat het ons snel weten, dan maken wij een nieuwe afspraak.