Prostaatkanker (PID): H2 Prostaatkanker en onderzoeken Prostaatkanker (PID): H2 Prostaatkanker en onderzoeken

Patiënten Informatie Dossier

Over de prostaat

Iedere man heeft een prostaat. Deze speelt een rol bij de voortplanting. De prostaat heeft de eigenschap dat hij vanaf de puberteit gaat groeien. Dit gebeurt onder invloed van mannelijke geslachtshormonen.

• Bij 30% van de mannen leidt dit tot een dusdanige, goedaardige vergroting dat ze er plasklachten van krijgen. Meestal gebeurt dit vanaf het vijftigste levensjaar.
• In 2011 werd 11.500 keer een kwaadaardige vergroting geconstateerd: prostaatkanker. Dit gaat voor ruim 60% om mannen tussen de 50 en 75 jaar.
• Ten slotte kan er ook sprake zijn van een ontsteking van de prostaat (prostatitis). De oorzaak hiervan is vaak gelegen in een blaasontsteking of urineweginfectie.

De prostaat is een klier – ook wel voorstanderklier genoemd – die vlak onder de blaasuitgang en om de plasbuis heen ligt. Aan de voorkant ligt hij tegen het schaambeen aan, aan de achterkant tegen de endeldarm. De prostaat is ongeveer zo groot als een walnoot en maakt onderdeel uit van het mannelijke voortplantingssysteem. Achter de prostaat liggen de twee zaadblazen waarin de zaadleiders uitkomen die vanuit de testikels komen. Vanaf de zaadblazen loopt er een klein zaadbuisje door de prostaat die in de plasbuis uitkomt. Vlak naast de prostaat ligt een aantal zenuwbundels die naar de penis lopen en belangrijk zijn voor het optreden van een erectie.

Afbeelding 1: De prostaat

Hoe werkt de prostaat?

De prostaat bestaat uit klierbuisjes. Deze klierbuisjes maken het prostaatvocht. Bij een zaadlozing komen de zaadcellen in het prostaatvocht naar buiten. Het prostaatvocht houdt de zaadcellen in leven op de reis naar buiten en in de vagina. De functie van de prostaat ligt voornamelijk in de vruchtbaarheid en niet in de seksualiteit. De prostaat heeft de eigenschap dat hij vanaf de puberteit gaat groeien. Deze groei van de prostaat wordt geregeld door hormonen. Hormonen regelen ook de vorming van prostaatvocht en de zaadcelproductie.

Bij het klaarkomen worden de zaadcellen naar de prostaat gepompt. Daar worden ze vermengd met het prostaatvocht. Bij de zaadlozing (ejaculatie) trekt de prostaat samen en wordt het sperma (zaadcellen in prostaatvocht) door de plasbuis naar buiten geperst. De blaashals wordt ook samengetrokken waardoor het sperma niet in de blaas kan stromen.

Afbeelding 2: Zaadcellen worden bij het klaarkomen naar de prostaat gepompt

Afbeelding 3: Ejaculatie

Wat is prostaatkanker?

Kanker is een verzamelnaam voor meerdere aandoeningen. Prostaatkanker is er één van. Bij prostaatkanker is er een kwaadaardige tumor in de prostaat ontstaan. Kwaadaardig betekent:

• dat een tumor in de omliggende weefsels groeit en deze beschadigt, waardoor klachten kunnen ontstaan;
• dat de tumor steeds blijft groeien, waardoor het op de plaats waar het zich bevindt, steeds meer schade aanricht;
• dat de tumor kan uitzaaien: uit de tumor kunnen cellen naar andere plaatsen in het lichaam worden vervoerd, waar ze tot nieuwe tumoren kunnen uitgroeien.

Onderzoeken

Om prostaatkanker en het stadium van de kanker te kunnen vaststellen zijn verschillende onderzoeken nodig. Enkele hebt u hiervan al gehad, misschien zullen verdere onderzoeken nog volgen. Mocht het nodig zijn om vervolgonderzoeken te doen, dan zult u hierover meer informatie ontvangen van uw behandelend specialist.

Bloedonderzoek

Het belangrijkste bloedonderzoek is de bepaling van het PSA: het prostaat specifiek antigeen. Een verhoogde waarde van dit eiwit kan duiden op prostaatkanker. Dit zal regelmatig worden gecontroleerd. Het PSA is ook verhoogd bij een vergrote prostaat of bij een ontsteking van de prostaat.

Rectaal toucher

Hierbij onderzoekt de uroloog (of huisarts) met een vinger de prostaat, via de endeldarm. Dit geeft een eerste indruk over de grootte en of de prostaat al dan niet kwaadaardig aanvoelt. Ook dit onderzoek zal regelmatig worden herhaald.

Echografie van de prostaat

De uroloog schuift een sonde in de anus tot bij de prostaat. Door middel van geluidsgolven wordt de prostaat in beeld gebracht. Dit geeft informatie over de grootte van de prostaat en de tumor.

Prostaatbiopsie

Tijdens een echografie van de prostaat kan de uroloog ook met een holle naald biopten (kleine stukjes weefsel) afnemen. Afhankelijk van de grootte van de prostaat en de aanwezigheid van echografisch afwijkende gebieden worden er tussen de 6 en 10 biopten genomen. Deze worden onderzocht door de patholoog.

MRI-scan (Magnetic Resonance Imaging)

Een MRI-scan is een onderzoeksmethode waarbij van buitenaf afbeeldingen van het inwendige van de mens kunnen worden gemaakt. De werking van MRI is niet gebaseerd op röntgenstraling, maar op magnetische velden en radiogolven. Met een sterke magneet en radiogolven worden er in het te onderzoeken lichaamsdeel radiogolven opgewekt. Een antenne vangt de signalen op en de computer zet deze om in beelden. Zo kunnen er doorsneden van het lichaam worden weergegeven.

De MRI-scan van de prostaat geeft informatie over het T-stadium van de tumor en de ligging van de tumor ten opzichte van de zenuwbundels die voor erecties zorgen. Met behulp van de MRI-scan kan beoordeeld worden of het mogelijk is om in geval van een operatie de zenuwbundels te sparen.

Extra onderzoeken

Soms is het nodig om te kijken of de prostaatkanker is uitgezaaid. Hiervoor kunnen de volgende onderzoeken worden afgesproken.

Botscan

Bij een botscan wordt een licht radioactieve stof in een ader in uw elleboogsplooi gespoten, die zich als het ware hecht aan uitzaaiingen in de botten, als die er zijn. Met een speciale camera kan dit worden gefilmd en vastgelegd.

PSMA-scan

Er wordt een radioactieve stof via een ader toegediend. Deze stof bindt zich aan prostaatkankercellen. Met een speciale scan kan zo worden vastgesteld of er uitzaaiingen zijn in bijvoorbeeld de botten, lymfklieren of andere organen.

Verwijderen van lymfklierweefsel

Het kan nodig zijn dat er eerst lymfklierweefsel verwijderd moet worden om te onderzoeken of er sprake is van uitzaaiingen in de lymfklieren. Dit gebeurt door middel van een kijkoperatie. Als dit voor u van toepassing is, krijgt u hierover informatie.

Stadia van prostaatkanker

De uroloog zal het stadium van uw ziekte aan de hand van verschillende indelingen met u bespreken. Aangezien de termen veel gebruikt worden in gesprekken, worden ze hieronder genoemd en uitgelegd.

• Stadium T1
  De tumor is klein, beperkt tot de prostaat en niet te voelen bij rectaal toucher of te zien met een echo.
• Stadium T2
  De tumor is klein, beperkt tot de prostaat en kan gevoeld worden bij een rectaal toucher of gezien worden met een echo.
• Stadium T3
  De kanker heeft het weefsel in de directe omgeving (= kapseldoorbraak) of de zaadblaasjes aangetast.
• Stadium T4
  Nabije organen of weefselstructuren zoals bijvoorbeeld blaas, sluitspier of endeldarm zijn aangetast.
• Stadium N+ of M+
  De kanker heeft zich uitgebreid naar de regionale lymfklieren, naast de prostaat (N+) of naar de lymfklieren elders in het lichaam, organen en botten (M+).

Gleason-score

De Gleasonscore wordt bepaald door de patholoog en is gebaseerd op de weefsels uit de biopsie. Het geeft informatie over de agressiviteit van de tumor. De Gleasonscore varieert van 6 tot 10. Tumoren met een hogere score wijken qua kenmerken meer af van gezond prostaatweefsel en zijn agressiever.

De score komt tot stand door twee getallen bij elkaar op te tellen. De patholoog geeft voor het eerste getal (tussen 1 en 5) een gradering aan het meest voorkomende type tumor. Het minder voorkomende type tumor geeft hij de tweede gradering. Bijvoorbeeld: de meest voorkomende heeft een score van 3, en de minder voorkomende een score van 4. In dit geval is de Gleason-score 3 + 4 = 7. Een score van 6 of hoger duidt op prostaatkanker.

Afbeelding 4: Gleason-score